Kars, kahramanlık destanlarının yazıldığı, kültürlerin harmanlandığı bir kent. Sokakları Baltık mimarisi süslü, içinde de Kürtler, Azeriler, Türkmenler, Acemler yüzyıllardır omuz omuza yaşıyor. 1.760 m yükseklikte kurulan Kars’ın adını en çok duyuran değerleri arasında da Ani Antik Kenti’ni, son zamanların en popüler tren yolculuğu olan Doğu Ekspresi’ni ve kışın yüzeyinde atlı kızaklar ile turistlerin keyifli anlar yaşadığı Çıldır Gölü’nü sayabiliriz.

Kars’ın kısa tarihçesi

Kentin adının kökeni İskit (Saka)’lardan geliyor: Karsak. Anlamı da avını arayan tilki. Neredeyse 6 ay kış yaşayan şehir, adeta bembeyaz bir çöl gibi karlarla kaplandığında tilkilerin cirit attığı bir kent haline geliyor. İsim de oradan geliyor.

Yontma Taş Çağı’ndan itibaren kesintisiz bir yerleşime sahip olan kent, kültür turizmi açısından oldukça önemli. Geçmişte Bagratlı Krallığı’na ve Cenub-u Garbi Kafkas Hükümeti’ne (Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti) başkentlik yapan şehir, bu özelliği ile Türkiye’de herhangi bir ülkeye başkentlik yapmış ender şehirlerden birisi.

Çarlık döneminde sıcak denizlere inme hayali olan Ruslar nedeniyle 18. yüzyıldan sonra Kafkasya’da Osmanlı – Rus savaşları başlamış. Kırım Savaşı’nda bir sonuç elde edemeyen Ruslar, 1877-1878 Osmanlı – Rus savaşı ile Osmanlı İmparatorluğu’nu yenmiş. Savaş sonunda imzalanan Berlin Antlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum sancakları savaş tazminatı olarak Rusya’ya verilmiş. 1878’den 1918 yılına dek sürecek olan 40 yıllık Rus hakimiyeti dönemi de böylece başlamış.

Kentin Baltık mimari dokusu da 40 yıllık Rus varlığının en canlı kanıtı. Bugün şehirde gördüğümüz pek çok resmi kurum binası, bir zamanlar Çarlık Rusya’sının yaptırdığı o görkemli binalar.

Türkiye’nin Kafkasya’ya açılan kapısı konumundaki kent, Kafkas Üniversitesi‘nin açılmasıyla hızla gelişmeye başladı ve zaman içinde bir öğrenci kenti durumuna geldi.

Kars gezilecek yerler

Katıldığım gezi, Chicago merkezli TravelXclusive LLC. acentesinin sahibi arkadaşım Zeynep Yenice önderliğinde, Marm Travel’in organize ettiği, gazeteci-yazar Fatih Türkmenoğlu gibi isimlerin katıldığı çok eğlenceli, keyifli ve bilgilendirici bir gezi oldu. Türkiye’de yaptığım en keyifli yolculuklar arasında artık hiç tereddütsüz kış masalı yaşanan şehir Kars‘ı da sayabilirim.

Orhan Pamuk’a Nobel Edebiyat ödülünü kazandıran Kar romanının, burada bir kahvede yazdığını biliyor muydunuz? O zaman gelin şimdi romanda geçen kentin sokaklarını, tarihi yerlerini birlikte gezelim.

Doğu Ekspresi treni

Doğu Ekspresi treni ile Kars’a gelmek, son zamanların en tercih edilen gezilerinden birisi oldu. Siz de herkesin can atarak gittiği bu geziyi, plânlarınıza dahil edebilirsiniz. Yalnız biletler yok sattığı için çok önceden biletinizi almanızda fayda var. Doğu Ekspresi treni ile ilgili izlenimlerimi daha sonraki bir yazımda detaylı anlatacağım.

Sarıkamış Allahüekber Dağları Milli Parkı

Sarıkamış Allahüekber Dağları Milli Parkı, 2004 yılından beri koruma altında. Binlerce Osmanlı askerinin donarak şehit olduğu ve tarihte başarısız Sarıkamış Harekatı olarak anılan acı olay, milli parkın tarihi özelliğini ifade ediyor. Bölgenin milli park ilân edilmesinde tarihi olayların yanında, yaban hayatının zenginliği, sarıçam ormanları ve doğal güzellikler de etkili olmuş. Milli park, ülkemizde deniz seviyesinden en yüksek rakımda sarıçam ormanına rastlanan bölge özelliğini taşıyor.

Milli park içinde Allahuekber Tepe Şehitliği, Dikenli Tepe Tabya Şehitliği, Çakırbaba Şehitliği, Ağababa Şehitliği, Meçhul Asker Şehitliği, Sarıkamış Şehitliği, Soğanlı Şehitliği, Divik Köyü Şehitliği, Bardız Geçidi Şehitliği bulunuyor.

Sarıkamış Şehitleri Anıtı

Buradaki Sarıkamış Şehitleri Anıtı, 1. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya İmparatorluğu arasında Sarıkamış’ta gerçekleşen ve Osmanlı İmparatorluğu için büyük bir başarısızlıkla sonuçlanan askeri girişimde şehit olan askerlerimiz anısına yaptırılan bir anıt.

12 Havariler Kilisesi

(Kümbet Camii)

Kars Kalesi’nin güney eteğinde Kale İçi Mahallesi’nde yer alan 12 Havariler Kilisesi (Kümbet Camii) şehirdeki Ermeni kiliselerinden biri. Bagratlı Krallığı döneminde Kral Abbas tarafından MS 932-937 yılları arasında yaptırılmış. 1064 yılında Müslüman egemenliğine geçen yöredeki bu kilise camiye dönüştürülerek Kümbet Camii adını almış. Bölge Rus hakimiyetine girince camii Rus Ortodoks Kilisesi’ne çevrilmiş, 1918 yılında Türk hakimiyetine girince yeniden camiye çevrilmiş. 1964 yılında ise müzeye dönüştürülerek, şehirde yapılan kazılardan elde edilen tarihi eserler burada sergilenmeye başlanmış. Kars Müzesi adıyla da bilinen bu eski ibadethane, bu işlevini 1981 yılına kadar sürdürmüş. 1993 yılından bu yana yine cami olarak kullanılıyor.

Evliya Camisi

Sultan III. Murad, Kars Kalesi onarılırken burada cami, medrese ve hamam yaptırmış. Bu camilerden biri olan Evliya Camisi‘nin yapım yılı 1579. Cami 18. yüzyılın başlarında yıkılmış, kısa bir süre sonra da onarılmış.

Kars Kalesi

Anadolu Selçuklu Devleti’ne bağlı Saltuklu Beyi Melik İzzeddin’in emri ile veziri Firuz Akay tarafından 1153’de inşa ettirilmiş olan Kars Kalesi, şehrin tepeden en güzel izlenebileceği yerlerden biri.

Fethiye Camisi

Yapı, 19. yüzyılın başlarında Rusya’nın kenti işgali sırasında kilise olarak yapılmış. Kilisenin 15-10 m. güneyine de bir Rus Anıtı dikilmiş. Kentin kurtuluşundan sonra yapı camiye çevrilmiş.

Kars Müzesi

Şehirde ilk olarak 1959 yılında bir müze memurluğu kurulmuş. Daha sonra arkeolojik kazıların ardından eser sayısının çoğalmasıyla birlikte 1964 yılında Kümbet Camii müzeye dönüştürülmüş. Daha sonra daha büyük bir müzeye gereksinim duyulunca 1981 yılında yeni müzenin açılışı yapılmış. Müzede arkeolojik, etnografik ve taş eserler sergileniyor.

Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi

19. yüzyılda Rus ordularının istilasına karşı şehrin savunmasında önemli savaşlara sahne olan tabyalarımız, 1828 tarihindeki Rus saldırısının püskürtülmesini, 1855 Kars Zaferi’nin kazanılmasını sağlamış ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında da savunma savaşları için kullanılmış. Kanlı Tabya binası ise 1803 tarihinde Padişah III. Selim Döneminde Yeni Tabya ismiyle yapılmış bir tabya. 1828 yılında Rusların yaptıkları saldırılarında bir gece baskını sırasında tabyadaki askerlerin tamamı şehit edildiği için bu tabyanın adı Kanlı Tabya olarak anılıyor. Müze, Kanlı Tabya binasında yer alıyor.

Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi, 2017 yılında turizme açıldı. Müzede 2 büyük salon, 4 ayrı yan salonla birlikte 6 salon bulunuyor.

Savaşları, acıları ve yakın tarihimizi anlatmak için interaktif özellikli kurulan bu müze, kesinlikle görülmesi gereken müzelerimiz arasında.

Rusya ile 13 Ekim 1921 tarihinde imzalanan Kars Antlaşması’nın ardından Rus heyetince dönemin 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’ya hediye edilen Beyaz Vagon da müzenin bahçesinde sergileniyor.

Ani Ören Yeri

Burası 11.-12. yüzyıla ait bazı İslam mimarisi eserlerini de barındıran bir antik kent. Kent, 961-1045 yılları arasında Pakraduni (veya Bagratuni – Bagrat) Hanedanlığı’ndan Ermeni hükümdarlarının başkenti olmuş.

Hristiyanlar ve Ermeniler tarafından kutsal sayılan Ani, İpek Yolu üzerinde yer alıyor. Binbir Kiliseli Kent olarak adı geçen şehir, Meryem Ana’ya adanmış en büyük yapısı ile dikkat çekiyor. İncil’in ilk 4 bölümünü yazan Matta, Markos, Luka, Yuhanna’ya adanmış olan figürlerle süslü kiliseleri var. Türkler’in Anadolu’ya girdikten sonra ilk yaptırdıkları cami ve Anadolu’nun ilk Zerdüşt Tapınağı burada. Bu özelliğiyle Ani, Müslümanlar ve Zerdüştler için de çok önemli bir kent.

Ani, büyüleyici bir şehir. Gezmeden önce hakkında çok bilgim olmayan, ama gezdikten sonra da aklımdan çıkmayacak kadar etki bırakacak bir hali var. 2012’de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici listesine dahil edilen kent, 2016’da Dünya Mirası olarak tescil edildi.

Arpaçay kıyısındaki Ermenistan sınırımızda yer alan Ani’de 8 kadar kilise, şehir suru, ve 1 cami, halen ayakta duran eserlerin en önemlileri. Bir tarih hazinesi olan Ani’yi ben de dünya gözüyle görebildim ya, ne mutlu bana… Burayı o kadar çok sevdim ki daha sonraki bir yazımda detaylı olarak anlatacağım.

Çıldır Gölü

Çıldır Gölü, Akbaba ve Kısır Dağları arasında, Kars – Ardahan sınırlarında kalıyor. Yılbaşı ile birlikte tamamen donan ve mart sonuna kadar donmuş olarak kalan Çıldır, 1.959 m ile 2.300 m rakımda yer alan bir tektonik göl. Donan tek gölümüz olan Çıldır Gölü üzerinde atlı kızaklar ile gezebiliyorsunuz.

Burada Kafkas halkının katıldığı Çıldır Göl Festivali ve Aşık Festivali yapılıyor.

Gölden sarı balık ve istakoz avlanıyor. Buradaki Kuzey Yıldızı Restoran’da gölde tutulan sarı balık menülü yemekten tatmadan dönmeyin.

Sarıkamış Kayak Merkezi

Burası 5 etaplı pistleri ve 12 kilometrelik geniş alanı ile gözde bir kış tatil merkezi. Sarıkamış, dünyada Alpler haricinde toz kristal karın yağdığı tek yer.

Boğatepe Köyü

Burası kent merkezine 1 saat uzaklıkta bir eko köy. Öyle adı duyulmamış bir yer de değil. Çünkü köy halkı çalışıyor, kazanıyor. Burası bir peynir üretim merkezi. Köyün 7 mandırası hiç durmadan gravyer üretiyor, New York’tan Hong Kong’a sipariş alıyor.

Eğer buraya kışın gitmek istiyorsanız 2.344 metre rakımdaki köyün yolunun kardan kapanmış olabileceğini hesaba katıp yola öyle çıkın.

Peki bu köyün özelliği ne? Köyde tam 650 çeşit bitki var! Burada otlayan hayvanların sütünün aroması da bu nedenle özel oluyor. Burada gravyer, eski kaşar, Türkmen saçak, Malakan, tulum, otlu, kelle, tel, çürük, çanak olmak üzere 16 ayrı çeşit peynir üretiliyor. Peynirlerin dünyada benzeri yok ve bu tescilli.

Köyde bir de peynir müzesi var. Burası Türkiye’nin ilk ve tek peynir müzesi. Eski zavot binasının içi bugün Zavot Eko Müzesi ismi ile bir peynir müzesine dönüştürülmüş. Müzede geleneksel ev yapımı peynirin yapılma aşamalarını ve peynirin yapımında kullanılan 100 yıllık krema yapma çırpıcısı, yayık fıçısı, el yapımı ahşap kaşar sepeti gibi aletleri görebilirsiniz.

Kars mutfağı

Kaz etinin, gravyerin, sarı balığın ve daha nice yöresel lezzetlerin tadına doymak için bile buraya gelebilirsiniz. Hele kaz etinin namı Türkiye sınırlarını bile aşmak üzere, benden söylemesi. Yöresel yemekleri ve yemek yenecek yerleri daha sonra yayınlayacağım Kars mutfağı yazımda daha detaylı anlatacağım. Ancak bu yazımda da üstüne basa basa belirmek isterim: Mutlaka bir restoranda Kafkas dansları da izleyin.

Kars otelleri

Şehirde çok sayıda konaklama imkânı var. Kendi konakladığım ve gezerken beğendiğim yerleri sizin için listeledim:

Kar’s Otel

19. yüzyıl sonunda Baltık mimari tarzında yapılan konak, 2001 yılında restore edilerek turistik otel olarak açılmış.  Oldukça merkezi bir yerde. Bizim de konakladığımız Kar’s Otel‘i ayrıca detaylı olarak yazacağım.

Cheltikov Hotel

1874 yılında Baltık mimarisi ile inşa edilen otel, 1980’lerde bir doğumhane olarak kullanılmış. Yakın zamanda restore edilip turizme kazandırılan otelin oldukça gösterişli bir görünümü var.

Hotel Katerina Sarayı

Kars Çayı’nın yanında, Kars Kalesi’nin eteklerinde yer alan otel, doğanın içinde eşsiz bir görüntüye sahip. Buraya bir bahar ayında geldiğim zaman kesinlikle bu otelde kalacağım.

Kars’tan ne alınır?

Eminim gravyer, kaşar, bal almadan buradan dönmeyeceksiniz. Alışveriş yapabileceğiniz birkaç adresi sizler için listeledim:

Zavotlar Pazarı

Buradan bal, tereyağı, gravyer, peynir ve arı sütü alabilirsiniz. Ayrıca telefonla ya da e-posta göndererek de sipariş verebilirsiniz. (☎ (474) 223-5610, ☎ (537) 709-6574, zavotlar2@hotmail.com).

Karsak Peynircilik

Buradan alışveriş yapmaktan büyük keyif alacaksınız. Ürünleri gayet başarılı. Buraya telefonla ya da e-posta göndererek de sipariş verebilirsiniz. (☎ (474) 212-3030, ☎ (535) 029-2757, goker_36@hotmail.com).

Kars, civarındaki doğal ve tarihi zenginlikleriyle kesinlikle ziyaret edilmesi gereken bir şehrimiz. Şimdi bana Doğu Anadolu’da ilk olarak nereye gitmek isteyeceğimi sorsalar, hiç tereddütsüz Kars ve Ani derim!