Dünyanın en önemli antik şehirlerinden biri olan Efes Antik Kenti, İzmir’in en güneyindeki güzel ilçesi Selçuk’ta yer alıyor. Tarihi M.Ö 7000 yıllarına dayanan, Antik Çağ’ın en önemli merkezlerinden biri olan Efes, tarih öncesi dönemden başlayarak Helenistik, Roma, Doğu Roma, Beylikler ve Osmanlı dönemleri boyunca yaklaşık 9.000 yıl kesintisiz yerleşim görmüş. Burası tarihinin tüm aşamalarında çok önemli bir liman kenti, kültürel ve ticari merkez olmuş. Efes Antik Kenti; Çukuriçi Höyük, Ayasuluk Tepesi (Selçuk Kalesi, St. John Bazilikası, İsa Bey Hamamı, İsa Bey Camii, Artemision) ve Meryem Ana Evi olmak üzere 4 bileşenle UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alıyor.

Efes Antik Kenti

Kuretler Caddesi

Efes’in ilk yerleşimi İzmir‘in Selçuk ilçesindeki Çukuriçi Höyük’te başlamış. Şehir M.Ö 560 yılında Artemis Tapınağı çevresine taşınmış. Efes Antik Kenti, beraberinde Çukuriçi Höyük, Ayasuluk Tepesi (Selçuk Kalesi, St. John Bazilikası, İsa Bey Hamamı, İsa Bey Camii, Artemision) ve Meryem Ana Evi ile UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alıyor.

Efes Antik Kenti

Ticari Agora

Efes’in içinde bulunduğu 8 km’lik geniş alan Prehistorik, Arkaik, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Aydınoğulları ve Osmanlı dönemi kalıntılarını sergiliyor. Ancak Efes zirvesine en yoğun nüfuslu olduğu Roma döneminde ulaşmış. Zengin Küçük Asya eyaletinin başkenti olarak Roma İmparatorluğu’nun mega kentlerinden biri hâline gelmiş, Küçük Asya’nın ilk ve en büyük metropolü unvanını almış.

Efes Antik Kenti

Helenistik Çeşme

Efes Antik Kenti M.Ö 6. yüzyılda bilim, sanat, kültür alanında Milet Antik Kenti’yle birlikte ön sıralarda yer almış. Bilge Herakleitos, rüya tabircisi Artemidoros, şair Callinos ve Hipponaks, gramer bilgini Zenodotos, hekim Soranos ve Rufus gibi ünlü kişileri yetiştirmiş.

Menderes Çayı’nın taşıdığı alüvyonlarla Efes Limanı 4. yüzyıldan sonra kullanılamaz hâle gelince şehir terk edilmiş.

Efes Antik Kenti’nde gezilecek yerler listesi

Antik kent oldukça zengin buluntulardan oluşuyor.

Celcus Kütüphanesi

Efes Antik Kenti giriş kapıları

Efes Antik Kenti’nin iki girişi var. Bunlardan biri kentin çevresindeki sur duvarlarının doğu kapısı olan Meryem Ana Evi yolu üzerindeki Magnesia Kapısı (Yukarı Kapı). Şehrin ana giriş kapısıysa Aşağı Kapı. Bu kapıdan girerseniz iki yanı ağaçlarla kaplı bir yoldan geçiyorsunuz.

Efes Antik Kenti

Aşağı Kapı’dan şehre giriş yolu

Meryem Kilisesi (Konsül Kilisesi)

Kentin 3 nefli piskoposluk kilisesi M.S 345 yılında burada toplanan 3. Ekümenik Konsülü ile ünlenmiş.

Meryem Kilisesi (Konsül Kilisesi)

Efes Antik Tiyatrosu

24.000 kişilik dev tiyatro 98-117 yıllarında İmparator Trianus tarafından yaptırılmış. 3 katlı sahnesi yıkılmış olsa da oturulan yerler hâlâ sapasağlam duruyor. Benim anılarımdaysa burası 1990’larda izlediğim Sting konseriyle hayat buluyor, yıllar sonra bile burayı ilk gördüğüm andaki hâliyle hatırlıyorum. Müziğin ve tarihin büyüsünü birleştiren bu antik kent ve tiyatro, insanı gerçekten de unutamayacağı şekilde derinden etkiliyor…

Efes Antik Tiyatrosu

Efes Deneyim Müzesi

Efes Deneyim Müzesi; yüksek kalitedeki görsel, duyusal ve etkileşimli teknolojileriyle ziyaretçilerine bütünleşik bir deneyim sunan bir müze. Tarih, kültür, sanat ve teknoloji severlerin mutlaka ziyaret etmesi gereken müzede âdeta zaman makinesinde antik çağlara ışınlanmış gibi hissediyorsunuz. Müzekart geçmiyor, ekstra ücret ödüyorsunuz.

Liman Caddesi (Arcadiane Caddesi)

Büyük Tiyatro’nun karşısında yer alan 11 metre genişlikte, 600 metre uzunluktaki Liman Caddesi (Arcadiane Caddesi); Antik Çağ’da şehrin en uzun caddesiymiş. Şehre gelen önemli misafirler, krallar ve imparatorlar bu görkemli cadde üzerinde karşılanmış. Önemli gösteriler, dini törenler bu cadde üzerinde yapılmış. Geç Helenistik Dönem’de yapılan cadde, İmparator Arcadius zamanında onarıldığı için imparatorun adıyla da anılıyor.

Efes Antik Kenti – Liman Caddesi (Arcadiane)

Ticari Agora

Helenistik Dönem’de kurulduğu bilinen bu alan bir pazar yeriymiş. Antik Çağ’da merkez avlunun çevresinde iki katlı işyerleri, idari ofisler varmış.

Efes Antik Kenti

Ticari Agora

Celcus Kütüphanesi

Celcus Kütüphanesi M.S 106 yılında Efes valisi Celsius ölünce oğlu tarafından babası adına anıt mezar olarak yaptırılmış. Kütüphaneyse Celsius’un mezar odasının üzerine inşa edilmiş. Burası el yazması 14.000 rulo papirüs ve parşömen barındırmış. Kitaplar rulolar hâlinde yapının içindeki duvarlarda bulunan nişler içinde saklanmış. Kütüphanenin geniş, büyük bir mekân olarak yapıldığı, dönem insanlarının çokça kullandığı bir alan olduğu biliniyor.

Efes Antik Kenti – Celcus Kütüphanesi

Kütüphanenin dış duvarındaki 4 girintide 4 kadın heykeli var. Bu 4 tanrıça: Sophia (bilge – ΣΟΦΙΑ), Episteme (ilim – EΠΙΣΤΗΜΗ), Ennoia (zekâ – ΕΝΝΟΙΑ) ve Arete (erdem – ΑΡΕΤΗ)’i simgeliyor.

Mazeus Kapısı ve Mithridates

Mazeus Kapısı, Celsus Kütüphanesi’nden Ticaret Agorası’na geçişi sağlayıyor. Agora’nın Güney Kapısı olarak da adlandırılıyor. M.Ö 4-3. yüzyılda yapıldığı sanılan kapı İmparator Augustus tarafından bağışlanan iki köle tarafından yapılmış.

Efes Antik Kenti

Mazeus Kapısı ve Mithridates

Mermer Caddesi

Kütüphane meydanından başlayarak tiyatroya kadar uzanan bu cadde antik çağlarda Efes’in ana yolu olarak kullanılıyormuş. Caddenin alt kısmında şehir atık sularını tahliye eden kanalizasyon sistemleri bulunuyor.

Efes Antik Kenti – Mermer Caddesi

Aşk Evi (Paidiskeion)

Mermer Caddesi üzerindeki diğer ilginç yapıysa en eski genelevlerden biri olduğu söylenen Aşk Evi. 1. yüzyılda İmparator Traian (Trajan) tarafından yaptırılmış. Arkasında bulunan Skolastika Hamamı ve umumi tuvaletlerle birlikte 3 kısımdan oluşuyor. 2 katlı yapının üst kattaki odalarının kadınlara, alt kattaki odalarınınsa konuklara ait olduğu sanılıyor. Daha çok ticaret için limana gelen erkekler tarafından kullanıldığı düşünülse de dönemin yerleşik olarak yaşayan erkeklerinin de uğrak yeri olduğu biliniyor. Şehir halkı Aşk Evi’ne belirgin şekilde girmektense kendilerine gizli yöntemler oluşturmuş; kütüphaneye gider gibi yapmışlar, kütüphaneyle Aşk Evi arasındaki tüneli kullanarak eve girip çıkmışlar.

Aslında bu yapının genelev olduğunun düşünülmesinin tek sebebi Bereket Tanrısı Priapos (Priapus) heykelinin burada bulunmuş olması. Bu tanrı cinsellik, erkeklik, üreme ve doğurganlığın tanrısı olarak kabul ediliyor. Burada bulunan heykel de büyük cinsel organıyla dikkat çekiyor.

Aşk Evi (Paidiskeion)

Pompei’dekilerle karşılaştırıldığında oldukça büyük olan bu yapı kompleksinin girişindeki Ayak İzi Kitabesi de tarihin ilk reklam panosu olabileceği düşüncesiyle büyük bir üne kavuştu. Taçlı kadın, kalp, sol ayak izi yine arkeologlar tarafından şöyle yorumlanıyor: Güzel kadınların aşkı için soldaki eve gelin!

Aşk Evi (Paidiskeion) girişindeki Ayak İzi Kitabesi

Teras Evler

Zenginlerin ikâmet ettiği evler Bülbül Dağı’nın kuzey eteklerinde birden fazla kattan oluşuyor. Tüm evlerde hamam ve kalorifer sistemi var. Evlerin içinde duvarlarda yer alan mermerler, freskler ve yerlerde yer alan mozaikler de dönemin lüksü konusunda bilgi veriyor. Teras evlerin içinde hâlâ restorasyon çalışmaları devam ediyor. Burayı ziyaret etmek için girişte ekstra ücret ödemek gerekiyor, Müzekart geçmiyor.

Efes Antik Kenti – Teras Evler

Efes Antik Kenti

Teras Evler

Efes Antik Kenti

Teras Evler

Teras Evler – Taban Mozaiği

Umumi Tuvalet (Latrina)

Dönem insanlarının sosyalleşmek içinde kullandığı bu alanlar, çok sayıda kişinin aynı anda tuvalet ihtiyaçlarını karşıladıkları ve önemli sohbetlerini gerçekleştirdiği yerler. İhtiyaç giderirken dünyada olup bitenleri burada öğrenirlermiş. Arkasında yer alan Scholastica Hamamları suları da bu kanalizasyona boşaltılarak kötü kokuların oluşumunu engellemiş.

Umumi Tuvalet (Latrina)

Umumi Tuvalet (Latrina)

Varius Hamamı – Scholistica Banyoları

Efes Antik Kenti’nde 2. yüzyıl başlarında inşa edilen Varius Hamamı, M.S 400 yıllarında Hristiyan madam Scholastica tarafından restore ettirildiği için Scholistica banyoları olarak da anılıyor. 4 bölümden oluşan hamamda merkezi ısıtma sistemi var. Hamamı kullanan fakirlerden para alınmamış, zenginlerse hizmetkârlarıyla öğleden sonra hamama gelerek daha uzun saatler kalmış ve sınıf farkını muhafaza etmişler.

Efes Antik Kenti

Varius Hamamı – Scholistica Banyoları

Hamamların girişindeki başsız kadın heykeli de genelevde kazandığı parayla hamamları restore ettiren kadın Scholastica’ya ait.

Efes Antik Kenti

Varius Hamamı – Scholistica Heykeli

Hadrian Tapınağı

Yol boyunca etrafta çeşme ve tapınak kalıntıları var. Bunların içinde İmparator Hadrianus tarafından yaptırılan Hadrian Tapınağı günümüze en sağlam ulaşan yapı olmuş. Üst işlemelerinde Efes’in kuruluş efsaneleri sergileniyor.

Efes Antik Kenti

Hadrian Tapınağı

Trajan Çeşmesi

Hadrian Tapınağı’nın az ilerisindeki çeşme 2 katlı olarak inşa edilmiş. Çeşmede suyun aktığı kısımda İmparator Trajan’ın bir heykeli bulunuyor.

Efes Antik Kenti – Trajan Çeşmesi

Kuretler Caddesi

Kuretler Caddesi, Memmius Anıtı’ndan Celsus Kütüphanesi’ne kadar uzanıyor. Cadde üzerindeki önemli yapılar arasında Trajan Çeşmesi, Hadrian Tapınağı, Scholastika Hamamları sayılabilir.

Kuretler Caddesi

Herkül Kapısı

Roma Dönemi sonlarında yaptırılan Herkül Kapısı, ismini Güç Tanrısı Herakles’ten alıyor. Kuretler Caddesi’ne açılan kapının iki yanında Herakles’in süslü heykelleri var.

Efes Antik Kenti – Herkül Kapısı

Hydreion

Çeşme yapısı M.S 200 yıllarına tarihleniyor.

Efes Antik Kenti

Hydreion

Memmius Anıtı

Memmius Anıtı, Romalı Diktatör Sulla’nın torunlarından biri olan Gaius Memmius için dikilen bir onur anıtı.

Efes Antik Kenti

Memmius Anıtı

Domitian Tapınağı ve Sunak

Domitian Tapınağı, İmparator Domitianus adına Efes halkı tarafından yaptırılmış. Ancak tapınağın adandığı İmparator Domitian ölünce imparatorun anısı lanetlenmiş, tapınak da Filavius ailesine adanmış.

Efes Antik Kenti

Domitian Tapınağı ve Sunak

Domitian Meydanı’ndaki bir taşta kabartmalarla insan görünümüne oldukça benzeyen bir tanrıça resmedilmiş: Zafer Tanrıçası Nike.

Efes Antik Kenti – Zafer Tanrıçası Nike

Domitianus Çeşmesi

M.S 92-93 yıllarına tarihlenen Domitianus Çeşmesi, Sextilius Polio’nun üvey oğlu tarafından Polio için yaptırılan bir çeşme ve mezar anıtı.

Domitianus Çeşmesi

Prytaneion

Augustus döneminde yapılan kutsal alan, Caesar ile Tanrıça Roma’ya veya Artemis ie Augustus’a adanmış.

Prytaneion

Bouleuterion

1.400 kişilik kapasitesi olan Bouleuterion, hem kent meclisi toplantılarına hem de müzik gösterilerine ve yarışmalara ev sahipliği yapmış.

Efes Antik Kenti

Bouleuterion

Devlet Agorası

Devlet agorası, Roma İmparatoru Caesar Divi Filius Augustus döneminden itibaren kentin politik merkeziymiş.

Devlet Agorası

Devlet Agorası Hamamları

Roma dönemine ait hamam yapısı Helenistik dönemde yapılan gymnasion yapısının üzerine yapılmış.

Devlet Agorası Hamamları

Magnesia Kapısı (Yukarı Kapı)’dan şehre girildiğinde görülen hamamlar bütün Roma şehir devletlerinde olduğu gibi şehrin hemen girişinde bulunuyor. İnsanlar şehre girerken hamamlara girsinler, arınsınlar ve yola öyle devam etsinler diye bu hamamlar yapılmış.

Artemis Tapınağı

Antik dünyanın 7 harikasından biri sayılan Artemis Tapınağı’nın temelleri M.Ö 7. yüzyıla kadar uzanıyor. Bereket Tanrıçası Artemis’e ithafen yapılan yapı, Lidya Kralı Croesus tarafından yaptırılmış. Tamamıyla mermerden yapılan yapı, pazar yeri ve dini müessese olarak kullanılmış. M.Ö 356’da adını ölümsüzleştirmek isteyen Yunanlı Herostratus tarafından yakılmış, o gece Büyük İskender doğmuş. Büyük İskender Anadolu’yu fethettiğinde tapınağın yeniden yapılanmasını istese de bu teklifi reddedilmiş. Bu kudretli ve olağanüstü güzellikteki yapıdan günümüze ne yazık ki sadece 2 mermer sütun parçası ulaşabildi.

Artemis Tapınağı

Artemis kim mi? İlk olarak Sümer yazıtlarında ve sonrasında Homeros’un İlyada kitabında bahsi geçen Amazon Kadınları ve liderleri olduğu düşünülen Artemis (Romalılar’daki adı Diana), Homeros’un anlatımıyla erkeğe eşdeğer olan kadın olarak tarihe geçmiş.

Efsaneye göre gizem ve karanlık tanrıçası Phoebe, kardeşi Coeus’la evlenmiş. Asteria ve Leto isimli iki kızları olmuş. Zeus bu kızlardan Asteria’yla birlikte olmak istemiş. Asteria onu reddedince bu sefer Leto ile birlikte olmuş. İki çocukları olmuş: Apollon ve Artemis. Annesinin çektiği acıyı gören Artemis, bakire kalmaya ve evlenmemeye yemin etmiş.

Artemis Tapınağı’nın 16. yüzyılda yapılmış renkli bir çizimi Kaynak:Wikipedia (Philip Galle – From en:wikipedia., Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=65919)

Ülkemizin en kıymetli miraslarından biri olan Efes Antik Kenti herkesin görmesi gereken bir hazine.

Keşfetmeniz dileğiyle…