Bergama & Pergamon Antik Kenti

Bergama, İzmir iline bağlı bir ilçe. Pergamon Antik Kenti’ne yakınlığı nedeniyle de popüler bir turistik merkez. Pergamon Antik Kenti, Bakırçay’ın (Antik Çağlar’daki ismiyle Caicus Nehri’nin) kuzey ucunda kurulmuş eski bir Yunan kenti. Ülkemizin tarih zengini ilçesi, Orta Çağ’ın sonlarına kadar bilim ve kültürün en önemli aktarım aracı olan yazı ruloları ve kitapların imalatında kullanılan parşömenin ana vatanı. Bergama Zeus Sunağı her ne kadar Berlin Müzesi’nde sergileniyor olsa da aslında onun ana vatanı da burası. Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı, UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde bulunuyor.

Traian Tapınağı

Tarihi M.Ö 7-6. yüzyıla kadar uzanan Pergamon, Büyük İskender’in M.Ö 323 yılında ölümü sonrası Attalids Ailesi yönetimindeki Bergama (Pergamon) Krallığı’na bağlanmış ve M.Ö 282-133 yılları arasında bu krallığa başkentlik yapmış.

Akropol

Burası pek çok ilk’in olduğu bir yer: İlk deriden yazı malzemesi yapımı (parşömen), ilk büyük Asya kütüphanesi, ilk büyük hastane (Asklepion), ilk telkinle tedavi (psikoterapi), ilk doğal tedavi (müzik, tiyatro, spor, güneş ve çamur ile), ilk farmakoloji (doğal ilaçlar) gibi pek çok ilke imza atmış.

Kale Mahallesi

Helenistik, Roma, Doğu Roma ve Osmanlı Dönemlerine ait katmanları içerisinde barındıran ve 2014’te UNESCO Dünya Kültür Mirası listesine giren Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı; Pergamon (çok katmanlı kent), Kibele Kutsal Alanı, İlyas Tepe, Yığma Tepe, İkili, Tavşan Tepe, X Tepe, A Tepe ve Maltepe Tümülüsleri olmak üzere 9 bileşenden oluşuyor. Halk da bu kültürel ve tarihi değerlerine sahip çıkabilmek için ellerinden gelen çabayı gösteriyor.

Pergamon Antik Kenti ve Bergama yerleşimi iç içe

Bergama ve Parşömen

Bergamalılar medeniyetlerini kaydetmek için deriyi parşömene çevirmişler. Dünyada ilk kez Bergama’da üretilen bu yazı malzemesi, Orta Çağ’ın sonlarına kadar bilim ve kültürün en önemli aktarım aracı olan yazı ruloları ve kitapların imalatında kullanılmış. Bergama Kütüphanesi’ni İskenderiye Kütüphanesi’ne rakip gören Mısırlı Ptolemaioslar, papirüs kağıdının ithaline yasak koymuş. Bunun üzerine parşömen kullanımı Bergama’da yaygınlaşmış ve kalitesi artmış.

Parşömen kağıdı günümüzde de İsmail Araç, Macit Gönlügür (Pergamon Parchment), Demet Sağlam (Mavi Dükkân) ve Nesrin Ermiş’in ellerinde hayat buluyor. Macit Gönlügür burada ilk kez Bergama Kültür Sanat Vakfı (BERKSAV)’nın projesi olarak parşömeni ana vatanında üretmeye başlatmış. 85 yaşındaki İsmail amca ise Anadolu’da parşömeni işleyen son usta. Demet Sağlam ve Nesrin Ermiş de “Bu topraklara olan borcumuzu ödemeli ve bu değere sahip çıkmalıyız,” diyerek İsmail amcanın çırakları olmuşlar. Ben de ülkem adına her birine teşekkür ediyor ve onları kutluyorum. İsmail Araç’ın UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi çerçevesinde Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Envanteri’ne kaydedilmesinden de gurur duyuyorum.

Bergama – Parşömen ustalığı İsmail Araç

Bergama – Parşömen ustalığı Demet Sağlam (Mavi Dükkân)

Bergama’da gezilecek yerler listesi

İzmir il sınırları içindeki Pergamon Antik Kenti’ni aşağı, orta ve yukarı şehir (Akropol) olarak ayırabiliriz. II. Eumenes’in yönetiminin ilk yıllarında inşa edilen aşağı agora, kentin ticaret merkezi konumundaymış. Aşağı agorada orta ve yukarı şehre çıkan ana yolun iki yanında sınırlanan çok sayıda dükkân ve ev var. Kentin orta kesiminde kuzeyden güneye doğru Hera ve Demeter Kutsal alanları, Asklepios Tapınağı, Gymnasionlar ve kent çeşmesi yer alıyor. Bu yönüyle orta kentte yönetimle doğrudan ilgili olmayan yapılar, halkın rahatlıkla girip çıktığı toplantı yerleri bulunuyormuş. Yukarı şehir çok yüksekte olduğundan sadece devlet işlerine ayrılmış. Kral aileleri, aydınlar, komutanlar burada ikamet etmiş.

Akropol

Akropol, “Yukarı Şehir” anlamına geliyor. Günümüzde “Kale Tepesi” olarak adlandırılan Akropol, daha çok kral aileleriyle ileri gelenlerin, aydınların, komutanların ikamet ettiği bir yönetim merkeziymiş.

Akropol

Akropol’e teleferikle veya yürüyerek çıkabilirsiniz. Muhteşem bir manzarası var.

Akropol’den manzara

Şehir Surları

M.Ö 5.-4. yüzyıllarda (Pergamon Krallığı kurulmadan önce) şehrin en üst noktasına surlar yapılmaya başlamış. II. Eumenes döneminde şehir surları civardaki ovaları içine alacak şekilde genişletilmiş. Roma İmparatorluğu’nun zayıflamasının ardından şehir içeri çekilerek daha küçük surlar yapılmış. Bu surlar Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de kale olarak kullanılmış.

Bergama – Pergamon Şehir Surları

Saraylar

Akropol’ün en üst noktasında Pergamon Kralları’nın sarayları bulunuyor. Her kral burada kendisi için bir saray yaptırmış.

Pergamon Antik Kenti – Saraylar

Arsenal (Askeri Depo)

Akropol’ün en kuzeyinde M.Ö. 3. yüzyıla tarihlenen 5 adet Arsenal (askeri depo) var.

Traian Tapınağı

Traian Tapınağı’nın yapımına Roma İmparatoru Traian döneminde (M.S 98-117) başlanmış, onun ölümünden sonra Hadrian tarafından genişletilip bitirilmiş.

Traian Tapınağı (Kutsal Alanı)

Athena Kutsal Alanı

Pergamon’un bilinen en eski tapınağı olan Athena Tapınağı, M.Ö 3. yüzyıla tarihleniyor. Zekâ ve barış tanrıçası Athena için yapılmış ama iç kutsal alan aynı zamanda Tanrıların Tanrısı Zeus’a adanmış.

Kütüphane

II. Eumenes zamanında yapılan Pergamon Kütüphanesi, Pergamon Krallığı’nın güçlenmesi ve sanata verilen önem sayesinde döneminde dünyada en çok kitaba sahip olan kütüphane olmuş. 2 katlı ve birbirine paralel iki yapıdan oluşan binanın doğusunda okuma odası, hemen yanındaysa Athena Tapınağı yer alıyor. Bergama Kütüphanesi’ni İskenderiye Kütüphanesi’ne rakip gören Mısırlı Ptolemaioslar, papirüs kağıdının ithaline yasak koymuş. Bunun üzerine Pergamon’da hayvan derisi kurutularak yapılan parşömen kullanımı yaygınlaşmış. M.Ö 41 yılında Pergamon’da yer alan yaklaşık 200.000 kitabın Marcus Antonius tarafından Mısır Kraliçesi Kleopatra’ya hediye edildiği söyleniyor.

Kütüphane

Antik Tiyatro

10.000 kişi kapasitesindeki tiyatro 3 bölümden oluşuyor. Tiyatro, sanatsal etkinliklerin yanı sıra konsey toplantıları için de kullanılmış.

Antik Tiyatro

Dionysos Tapınağı

Tiyatro terasında bulunan Dionysos Tapınağı, İon düzeninde yapılmış. İmparator Carakalla kendisini Yeni Dionysos ilan edince tapınak Carakalla Tapınağı olarak da anılmaya başlamış.

Zeus Sunağı

Athena’ya adanan sunak, II. Eumenes döneminde Galatlar’a karşı kazanılan savaş anısına yapılmış. Helenistik dönem heykeltraşçılığının en nadide örneklerinden biri olan Zeus Sunağı’nın günümüzde ne yazık ki sadece temelleri burada bulunuyor. Zeus Sunağı günümüzde Berlin Müzesi’nde sergileniyor.

Heroon

Heroon, kahraman ya da kralları onurlandırmak için yapılan mezarlar. Pergamon Heroon’u da I. Attalos ve II. Eumenes’i onurlandırmak için yapılmış.

Demeter Kutsal Alanı

Demeter Kutsal Alanı, M.Ö 282-263 yıllarında Pergamon Krallığı’nın kurucusu Pheiletarios ve kardeşi Eumenes tarafından anneleri Boa anısına yaptırılmış ve tarımın, bereketin, mevsimlerin, anne sevgisinin tanrıçası olan Demeter’e adanmış.

Hera Kutsal Alanı

Gymnasion’un kuzeyinde, iki teras üzerinde bulunan Hera Kutsal Alanı, II. Attalos döneminde Hera Basilea için yapılmış.

Gymnasion

Gymnasion, 3 terastan oluşuyor. Alt Gymnasium’da erkek çocuklar (paides), Orta Gymnasium’da genç erkekler (epheb), Üst Gymnasium’da ise yetişkin erkeklerin (Neoi) eğitim görüyormuş. Ayrıca 2 hamam, 1.000 kişi kapasiteli Odeion (müzik evi), tapınaklar, hamamlar bulunuyor.

Bergama Müzesi

Bergama Müzesi, bir arkeoloji ve etnografya müzesi. Tunç Çağı’ndan başlayarak eserler sergileniyor. Müzede Bergama Zeus Sunağı’nın maketi ve sunak hakkında detaylı bilgiler de var. Bergama Zeus Sunağı’nın gerçeği ise Berlin Müzesi’nde sergileniyor.

Bergama Müzesi’nde sergilenen Zeus Sunağı maketi

Serapis Tapınağı (Kızıl Avlu)

2. yüzyılda İmparator Hadrian döneminde yapılan tapınak Mısır tanrılarına ithaf edilmiş. Bizans döneminde Hristiyanlığın 7 kilisesinden biri Kızıl Avlu’da yer alıyormuş. Bergama’nın Hristiyanlığın ilk dönemlerinde cemaatin gizlice buluştuğu bu ilk 7 kiliseden birine ev sahipliği yaptığı İncil’in son kitapçığı vahiyde bildiriliyor.

Serapis Tapınağı (Kızıl Avlu)

Asklepion Antik Hastane

Asklepion, M.Ö 4. yüzyılda Sağlık Tanrısı Asklepios adına kurulmuş. Antik dönemde önünde “Ölümün girmediği şehir, vasiyetlerin yazılmadığı yer” yazıyormuş. Dünyanın ilk psikoterapi hastanesine ev sahipliği yapmış. Burada ilk kez telkinle ve doğal ilaçlarla tedavi uygulanmış. Antik dönemde pek çok Asklepion varmış ama günümüze kalan 3 tanesi Bergama, Kos ve Epidavros’ta bulunuyor.

Asklepion Antik Hastane Kutsal Yol (Via Tecta)

Asklepion Antik Hastane

Mitolojiye göre Teselya Kralı’nın kızı Koronis tanrı Apollon’dan hamile kalmış. Ancak bu sırada biriyle daha birlikte olmuş. Bunu öğrenen Apollon kızkardeşi Artemis’i Koronis’i yakmak üzere görevlendirmiş. Apollon suçsuz çocuğunu Koronis’in karnından almış ve yetiştirmesi için at adam Kheiron’a vermiş. Kherion doğada yaşayan, şifalı otları tanıyan, doğanın sırrına ermiş bir varlıkmış. Asklepios’u usta bir hekim olarak yetiştirmiş. İşte Asklepion Tapınağı da bu Asklepios’a adanmış.

Asklepion Antik Hastane

Asklepion Antik Hastane

Ulu Camii

Ulu Camii, Yıldırım Beyazıt tarafından 1399 yılında yaptırılmış.

Ulu Camii

Bodrum Köprüsü (Bergama Köprüsü)

Roma İmparatorluğu döneminde inşa edilmiş antik bir köprü. Buranın 2. veya 3. yüzyılda inşa edildiği sanılıyor.

Bodrum Köprüsü (Bergama Köprüsü)

Kale Mahallesi

Kale mahallesi, buranın en eski mahallelerinden biri. Kapılarıyla göz alan Rum evleri, mahalleyi âdeta bir sanat galerisine çevirmiş.

Kale Mahallesi

Arasta

Aynı iş koluna sahip esnafın yan yana dükkânlarından oluşan arasta tam bir Osmanlı çarşısı.

Bu arada hemen Ege Üniversitesi’nin Bergama’da “Gülen turist, gülen esnaf” adında verdiği eğitimden bahsetmeliyim. Esnafı güler yüzlü olması için eğitiyorlar. Bergama’nın esnafının gerçekten de güler yüzlü olduğunu söyleyebilirim. Bence bu eğitimden önce de zaten öyleydiler.

Arasta

Tarihi Bergama Evleri

Kanuni Sultan Süleyman, Sakız Adası‘nı aldıktan sonra oradan Bergama’ya gelen ustalar burada Neo-klasik tarzda binalar inşa etmiş.

Tarihi Bergama Evleri

Bergama’da Nerede Yemek Yenir?

Gelelim yeme-içme mekânlarına:

Arasta Lokantası

Erenler çorbası, ciğer sarma, yoğurtlu gözleme ve nohutlu keşkek denemelisiniz.

Efe Et Lokantası

Bergama köftenin adresi burası.

Çığırtma Evi

Sebze ve et yemeği tabağı denemelisiniz.

Dostlar Lokantası

Et ve ev yemekleri denemelisiniz.

Arzu Pide ve Özden Pide

Pide çeşitleri denemelisiniz.

Altın Kepçe

Bergama köfte, fıstık helvası

Bergama’dan Ne Alınır?

• Salepçioğlu’nda tahin helva ve cevizli lokum. (Glikoz değil şekerle yapılıyor ve mis gibi kavrulmuş susam kokuyor)
• Arasta çarşısında Bergama peyniri
• Ekşi maya ve karanfilli ekmeği
• Zeytinyağı ve zeytinyağlı sabun

Gitme vakti yaklaşırken tarihi çınar ağacının altında kahve molası verdim. Kahvemi yudumlarken aniden başlayan sürpriz konser de ruhumu aldı götürdü. Aklımda deli sorular vardı… Mısır‘ın papirüsü tanınırken Bergama’nın parşömeni neden bütün dünyada bilinmesindi? Bergama Zeus Sunağı neden bizim topraklarımızda değil de Berlin Müzesi‘nde sergileniyordu? Önce bizim milletçe kendi değerlerimize sahip çıkmamız gerekmiyor muydu? Bu eşsiz değerler hem bizim gelecek nesillerimize hem de bütün insanlığa miras kalabilecek miydi?

Keşfetmeniz dileğiyle…