Bhutan (Butan) Gezi Rehberi

Bhutan (Butan), resmî adıyla Bhutan Krallığı; Güney Asya’da, Doğu Himalayalar’da bulunan bir ülke. İsmi yerel dilde Druk Yul, anlamı da “Barışçıl Ejderhanın Ülkesi”. Burası Mahāyāna Budizmi (Tantrik Budizm) inancı olan, kendi kültürünü koruyan, dünyada eşi benzeri olmayan olağanüstü bir ülke. Budizm’in tüm canlılara duyduğu saygı sayesinde el değmemiş ekolojisini ve yaban hayatını korumayı başarıyor. Kültürünü ve doğal hayatını koruyabilmek için devlet politikası olarak yüksek getirili ama az sayıda turistin gelmesini hedefliyorlar. Turistler sadece Bhutan Hükümeti tarafından tanınan turizm acenteleri aracılığıyla ülkeye girebiliyor, rehbersiz tek başına gezemiyor ve kalacağı gün sayısı kadar ücret ödüyor. Bhutan’daki acentenin verdiği proforma fatura numarasını belirterek devletin hesabına ödeme yapıyorsunuz. Devlet de daha sonra acenteye ve otellere ödeme yapıyor. Bütün bu kurallar ve maliyetlerin yüksekliği de Bhutan’ı dünyadan izole ve gelinmesi zor bir destinasyon hâline getiriyor. Günlük ziyaret edecek turist sayısında bir kısıtlama yok. Ancak ödenmesi gereken bu yüksek ücretler nedeniyle ülkeyi az sayıda insan ziyaret ediyor.

Thimphu – Kuensel Phodrang

Bhutan hakkında çok fazla tarihi bilgiye sahip değiliz. Çünkü tüm kaynaklar bir yangında yok olmuş. Ancak M.Ö 2000 yıllarında yaşam görüldüğünü biliyoruz. Bir de kesin olarak bilgimiz bir şey var; Bhutan her zaman kendi kendine yeten bir ülke oldu. Hiçbir zaman sömürgeleştirilmedi, dış dünyayla hep sınırlı teması vardı.

Puntang Dechen Phodrang Dzong (Punakha Dzong)

Bhutan yüzyıllar boyunca kendini dünyadan izole etti ama modernleşme konusunda Pandora’nın Kutusu artık açıldı ve geri dönüş yok. 1960’lara kadar karayolu veya demiryolu bulunmayan, ulaşımın dağ yollarından yaya olarak veya hayvanlarla sağlandığı Bhutan’da günümüzde hâlâ hiç bir yerde trafik ışığı yok. Ülkeye 1999’da 60 kanallı uydu TV geldi. Dünyada internet ve cep telefonunun en geç geldiği ülke yine Bhutan oldu.

Thimphu – Memorial Chorten’de dua edenler

Bhutan’da kral hariç kimsenin aileden aktarılan soyadı yok. Aileler bebek sahibi olduğunda aile ve dini liderler bebeğin ismini ve ikinci ismini seçiyor. Bu ikinci ismi bizdeki göbek adı gibi düşünebilirsiniz, soyadı gibi sonraki nesle aktarılmıyor.

Punakha yolunda çocuk monklar

Ülkede genel alanlarda sigara içilmiyor. Ülkeye 2 paketten fazla sigara sokmak yasak. Eğer fazla sigara getiriyorsanız, vergi ödemeniz gerekiyor.

Puntang Dechen Phodrang Dzong (Punakha Dzong)

Bhutanlılar sadece Hac ziyareti, okula gitmek veya iş için seyahat ediyor. Keyif tatiline çıkmıyorlar.

Thimphu – Simply Bhutan Müzesi’nde yerel içki tanıtımı

Bhutan & Budizm

Budizm 7. yüzyılda Tibet Kralı Songtsen Gampo tarafından tanıtılmış, 8. yüzyılda Guru Rinpoche olarak bilinen Hintli aziz Padmasambhava tarafından parlatılmış. Guru Rinpoche’nin bir lotus çiçeğinden doğduğuna inanılıyor. Budizm’de Hinayana “Erken Budizm”, Mahāyāna “Geç Dönem Budizmi” olarak sınıflandırılıyor, Vajrayana ise Mahāyāna Budizmi’nin bir uzantısı kabul ediliyor. Bhutan’da Mahāyāna Budizmi’ne inanılıyor.

9. yüzyıldan itibaren bölgede küçük monarşiler görülmüş. Bunlar içinde en dikkate değer olanı Bumthang Krallığı olmuş.

Bölgede 17. yüzyılda Tibet-Moğol istilası yaşanmış. Ancak Bhutan’ı hiç bir zaman ele geçirememişler.

Shabdrung Ngawang Namgyel, 17. yüzyılda bölgeye gelmiş. O dönemde monarşiler arasında sürekli güç savaşı oluyormuş ve bölgeye Karanlıklar Vadisi deniliyormuş. Shabdrung Ngawang Namgyel, Bhutan’ı kurmuş, kimlik kazandırmış. Bhutanlılar’ın hâlen kullandığı geleneksel giysileri tasarlamış. Biri ruhani, biri dünyevi iki lider tarafından idare edilen ikili yönetim sistemini kurmuş. Bhutan o zamandan beri ikili yönetim sistemiyle idare ediliyor.

19. yüzyılda İngilizler hâkimiyet kurmaya çalışmış ama başarılı olamamış.

Tashichho Dzong (Thimphu Dzong)

1907’de din adamlarının, resmi yönetimin ve halkın oluşturduğu tarihi bir meclis, oybirliğiyle Gongsar Ugyen Wangchuck’ı Bhutan’ın ilk kralı olarak seçti. Böylece Wangchuck Hanedanlığı dönemi başladı. Bu gelişmeyle Çin, İngiltere’nin Tibet’i işgal etmesinden çekinerek kendisi Tibet’i işgal etti. Bhutan ve Nepal üzerinde de hak iddia etti. Bhutan da İngiltere’yle yakınlaşarak 8 Ocak 1910’da Punakha Antlaşması imzaladı ve iç işlerinde bağımsız özerk bir statü kazandı. Ancak dış işlerinde 1910-1949 yılları arasında İngiliz Hindistanı’na bağlı oldu.

1. krala kadar sadece manastır eğitimi vardı. 1. kral seçildikten sonra modern eğitimi de ekledi.

Bhutan’ın dördüncü kralı Jigme Singye Wangchuck, 2006 yılında tahttan feragat etti. 2008 yılında kabul edilen anayasa ve gerçekleştirilen seçimlerle meşruti monarşiye geçildi. Hâlen de biri ruhani, biri dünyevi olmak üzere iki lider tarafından ikili yönetim sistemle idare ediliyor.

Hastanelerde geleneksel ve modern tıp birlikte uygulanıyor.

Bhutan – Gelenekler & İnançlar

Bhutanlılar dinlerine aşırı bağlı. Her evde bir tapınak alanı bulunuyor. Sabah yüzlerini yıkadıktan sonra ilk olarak tapınak odasına girip ikramlarını sunuyorlar, günlük aktivitelerine sonra başlıyorlar. Tapınakların, manastırların, dzongların içinde fotoğraf çekmek sanırım dünyada sadece Bhutan’da yasaktır. Ölenlerin 49 gün sonra reenkarne olup tekrar dünyaya geleceğine inandıkları için ölülerini öldükten sonra 49 gün içinde (astrologların söylediği en uygun günde) yakıyorlar.

Puntang Dechen Phodrang Dzong (Punakha Dzong)

Sokaklarda, yollarda rengârenk bayrakların asılı olduğunu görüyorsunuz. Üzerinde kutsal mantraların yazılı olduğu “lung dar” denilen bu dua bayrakları rüzgârla uçuşurken mantranın pozitif enerjisinin her yere yayıldığına inanılıyor. Bu bayraklar 5 elementi temsil ediyor; beyaz – hava, yeşil – orman, kırmızı – ateş, sarı – toprak, mavi – su. Yaşayan insanlar, iyi şans ve sağlık için dua edip bu bayrakları asıyor. Dağlara asılı beyaz bayraklara “mani dar” deniliyor, bunlar da ölülerin ardından ruhlarının huzura kavuşması için asılıyor. Olur da bayrakları yerde görürseniz sakın üzerinden geçmeyin, başınızın üzerine alıp altından geçin.

Lung dar

Mani dar

Bhutan’da sokaklar âdeta film seti hissi yaratıyor. Çünkü Bhutanlılar’ın çoğu geleneksel kıyafetleriyle dolaşıyor; erkekler gho (g’ô), kadınlar kira denilen kıyafetlerini giyiyor.

Thimphu – Simply Bhutan Müzesi’nde yerel kıyafetli dansçılar

Bhutanlılar ulusal kıyafetleri olmadan tapınaklara, manastırlara, dzonglara giremiyor. Dzonglar’a girerken, yüksek seviyedeki kişilerin yanına giderken, dini törenlere katılırken ilave olarak erkeklerin kabney, kadınların rachu denilen omuza konulan bir örtüyü kıyafetlerinin üzerine sarmaları gerekiyor. Tapınaklara, manastırlara, dzonglara girerken turistler için bir kısıtlama yok.

Rehberim Phub Tshering, Tashichho Dzong (Thimphu Dzong) önünde yerel kıyafetlerle

Tshechu Festivali (Maske Dansı Festivali), ülkedeki en önemli dini festival. Bhutan’a Tantrik Budizm’i getiren Guru Rinpoche ay takviminin 10. gününde doğmuş. Bu festival de Guru Rinpoche’yi onurlandırmak için her bölgede farklı aylarda, ay takviminin 10. gününde kutlanıyor. Dzonglarda gerçekleşen bu festivalde Cham dansları yapılıyor. Keşişler bu danslarda iblis veya hayvan başı maskeleri takarak şeytan çıkarma, ölüm, yeniden doğuş tasvirlerini gerçekleştiriyor. Gideceğiniz şehirdeki festival tarihine göre gezi zamanınızı ayarlamanız oldukça iyi bir tercih olacaktır.

Tshechu Festivali (Maske Dansı Festivali)

Drametse Ngacham (Davullarının Maske Dansı – Nga “Davul”, Cham “Maske Dansı”), UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesinde bulunuyor.

Drametse Ngacham

Bhutan nerede? Bhutan’a nasıl gidilir?

Bhutan, Güney Asya’da, Doğu Himalayalar’da bulunuyor. İki komşusu var; batısında ve güneyinde Hindistan, kuzeyinde Tibet.

Bhutan haritası Kaynak:Wikipedia (By Shahid Parvez. Based on a file by User:Ssolbergj – (Original text: Based on en:File:India_(orthographic_projection).svg — File:India_(orthographic_projection).svg by User:SsolbergjI have created this work entirely by myself.), GFDL, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=10673388)

Bhutan’a Türkiye’den direkt uçuş yok. Doğal koşulları nedeniyle ülkenin tek bir uluslararası havalimanı var, o da dünyanın dünyanın inişi en zor havaalanlarından biri olarak kabul ediliyor! Bayrak taşıyıcı Drukair-Royal Bhutan Airlines ve özel şirket Bhutan Airlines seferleri 10 uluslararası destinasyonu (Bangkok, Kolkata, Bodh Gaya, Bagdogra, Dhaka, Guwahati, Singapore, Gelephu, Kathmandu, Delhi), Paro’ya bağlıyor. Bu uçuşlar gidiş-dönüş yaklaşık 400-500 USD ücretle satılıyor. Hindistan veya Nepal’den Bhutan’a uçuyorsanız, Everest dâhil dünyanın en büyük 5 zirvesinden 4 tanesini görebiliyorsunuz. Manzarayı izlemek için uçakta Bhutan’a giderken sol tarafta pencere kenarına, Bhutan’dan dönerken sağ tarafta pencere kenarına oturmanızı öneririm.

Bhutan’a gelirken ve giderken Himalayalar’ın eşsiz manzarasını izleyebiliyorsunuz. Uçağın kanadının altında da 8.848,86 metre yüksekliğiyle dünyanın en yüksek dağı olan Everest görülüyor.

Ülkeyi zorunlu olarak Bhutan Hükümeti tarafından tanınan bir turizm acentesiyle gezmeniz gerektiğinden bahsettim. Benim Bhutan gezimi Amen Bhutan Tours organize etti. Her detayı özenle hazırlanan program sayesinde nefis bir Bhutan turu yaptım. Eğer siz de Bhutan turu yapmayı düşünüyorsanız, kendileriyle iletişime geçebilirsiniz.

Mr. Ranjit Tamand
Amen Bhutan Tours
+975 17 556 636
info@amenbhutan.com

Amen Bhutan Tours sahibi Ranjit Tamand ile

Gelelim hava durumuna… Çünkü en merak edilen konulardan biri de Bhutan’a ne zaman gidilir konusu. Özellikle trekking yapıyorsanız, Bhutan turu planlarken iklimi kesinlikle dikkate almalısınız. Aralık-şubat ayları arası Bhutan’ın en soğuk dönemi. Mart-mayıs ayları arası çok tercih ediliyor. Haziran-ağustos ayları arasında muson yağmurları görülüyor. Eylül-kasım ayları arası sıcaklık açısından oldukça iyi. Gökyüzü genellikle açık oluyor ve yüksek dağ zirveleri net görülüyor.

Bhutan’a vize almak gerekiyor mu?

Diplomatik, Hizmet, Hususi ve Umuma Mahsus Türkiye Cumhuriyeti Pasaport hamilleri Bhutan’a yapacakları seyahatlerinde vizeye tabi. Vizeyi çalışacağınız yerel acente aracılığıyla alabiliyorsunuz.

Vize ve diğer ücretler, Bhutan’a ziyareti oldukça zorlaştırıyor. Şöyle ki, Bhutan’da başka hiçbir ülkede görülmeyen bir uygulama var: Kaldığınız gün sayısı x $ 100 turist ücreti (ve bu ücret eskiden günlük $ 200’dü! Hint vatandaşlarının bir istisnası var ve $ 15 ödüyorlar) + günlük rehberlik ücreti (ülkeyi rehbersiz/tursuz gezemiyorsunuz) ödemek zorundasınız. Bu da Bhutan ziyaretlerinde günlük ortalama 250-300 USD ödeme yapmanız anlamına geliyor. Bu fiyata otel ve yemek dâhil. Bhutan’a geliş ve gidişlerde ödeyeceğiniz yüksek uçak ücreti de bu fiyata eklenince Bhutan turu maliyetinin oldukça yüksek olduğunu bilmelisiniz. Bu uygulama pek çok gezgine gereksiz geliyor olabilir ama Bhutan, sınırlı turizm politikası izleyen bir ülke. Yakın geçmişte sosyal medyada kutsal tapınaklarında uygunsuz paylaşım yapanlar oldu, o nedenle turistlerin sadece Bhutan Hükümeti tarafından tanınan turizm acenteleriyle gelmesine izin veriyorlar.

Peki bu kadar yüksek ücret ödeyip gelmeye değer mi? Kesinlikle!

Gelmeden önce ülke hakkında fikir sahibi olmak isterseniz, 2019 yılı yapımı Lunana: A Yak In The Classroom ve 2023 yılı yapımı Rahip ve Silah (The Monk and The Gun) filmlerini izlemenizi öneririm.

Bhutan’da gezilecek yerler listesi

Bhutan genel olarak 3 bölgeye ayrılıyor; Batı Bhutan, Merkez Bhutan, Doğu Bhutan. Eğer tüm ülkeyi gezmek istiyorsanız, 9-10 gün ayırmanız gerekiyor. Ancak maliyet yüksek olduğundan sadece en önemli yerleri görmek isterseniz, 4 günlük program yapmanızı öneririm. Bu 4 günde Thimpu, Punakha, Paro gezileri yapabilirsiniz. Bu 4 günün maliyeti de yemek/konaklama/rehber/transfer dâhil yaklaşık 1.200 USD + uçak maliyeti olacaktır.

Eğer çok özel bir deneyim yaşamak isterseniz, dünyanın en zor trekking rotalarından biri olan Snowman Trek boyunca yürümeyi deneyebilirsiniz. Deneyebilirsiniz diyorum çünkü Laya’dan yüksek Bhutan Himalayaları’na uzanan 304 km uzunluğunda bu yürüyüş parkuru 28 günde tamamlanıyor ve çoğu kişi rotayı tamamlayamıyor. Bu rotada bir de Snowman Race (Yarışı) yapılıyor ve 5 günde tamamlanıyor.

Başkent Thimphu’dan uzaklaştıkça daha basit konaklama tesisleri ve daha az tanıdık yiyecekler bulacağınızı da göze almalısınız. Yemekler demişken… Bhutan mutfağının ana yemeği pirinç (kırmızı veya beyaz) ve köri (kırmızı biber+peynir). Sebze, et yoğun olarak yeniyor. Ben yemek konusunda hiç sıkıntı çekmedim, üstelik yediğim yemeklerin hepsini oldukça leziz buldum.

Bhutan yemekleri – Paro’da Metta Resort and Spa’da yemekler

Ülkede tüm yapılar birbiriyle uyumlu. Tahta pencereleri ve dış cephelerinde resimler görülüyor. Ayrıca iki karakteristik mimari yapısı var, dzong (kale) ve lhakhang (tapınak). Ülkenin 20 bölgesinin hepsinin 1 ana dzong’u var. Bu dzong’lar idari ve dini merkezler olarak hizmet veriyor. Bazı bölgelerde 1’den fazla dzong var ama ana dzong haricindekiler sadece dini merkez olarak hizmet veriyor. Tibet ve Bhutan mimarisinde görülen dzong ve lhakhang, geziniz boyunca dikkatinizi çeken bir mimari oluyor. Dzonglar, Budist okulunun ana merkezi olarak hizmet veriyor. Dzong mimarisinde avlular, tapınaklar, idari ofisler, keşişlerin konaklama kompleksi yüksek dış duvarlarla çevreleniyor. Bhutan Dzongları (Punakha Dzong, Wangdue Phodrang Dzong, Paro Dzong, Trongsa Dzong, Dagana Dzong), UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici listesinde bulunuyor.

Ülkeyi gezerken gözünüz asla yorulmuyor. En fazla 7 katlı bina var ve hepsinin mimarisi aynı. Her yer tertemiz. Her yer sessiz ve sakin. Kaldığınız süre boyunca sürekli bir meditasyon hâlindeymiş gibi hissediyorsunuz.

Thimphu (Timpu)

Bhutan’ın başkenti ve ülkenin hükümet, din, ticaret merkezi olan Thimphu (Timpu); kraliyet ailesine ev sahipliği yapıyor. Thimphu ülkenin batı-orta kısmında, deniz seviyesinden yaklaşık 2.648 metre yükseklikte Himalaya Dağları’nda yer alıyor. Bu özelliğiyle dünyanın üçüncü en yüksekte yer alan başkenti kabul ediliyor. Burası eski geleneklerin yanı sıra modern gelişimin alışılmadık bir karışımını sunan eşsiz bir şehir. Dünyada hâlâ Thimphu dışında trafik ışığı olmayan bir başkent olduğunu da sanmıyorum. Thimphu Dzong ülkedeki en büyük dzong. Bu dzongda kralın taht odası, dini liderin taht odası, baş rahibin ve merkezi keşiş topluluğunun yazlık ikametgâhı bulunuyor.

Thimphu Dzong

Paro

Paro; ülkenin tek uluslararası havalimanına, 22 metre yüksekliğiyle ülkenin en yüksek binası olan Ta Dzhong’a, Kaplan Yuvası olarak da bilinen ülkenin en ünlü manastır komplesi Taktshang Goemba’ya ev sahipliği yapıyor.

Paro – Taktshang Goemba (Tiger’s Nest)

Punakha

Punakha, deniz seviyesinden yaklaşık 1.200 metre yükseklikte yer alıyor. Bhutan Krallığı’nın ilk başkenti olan Punakha, 1955 yılına kadar hükümet merkezi olarak hizmet vermiş. Punakha Dzong, ülkenin en güzel dzong’u kabul ediliyor. Bu dzongda baş rahibin ve merkezi keşiş topluluğunun kışlık ikametgâhı bulunuyor.

Punakha Dzong

Tibetli Budist keşiş, misyoner, şair Lama Drukpa Kunley’in iblisler tarafından Punakha’nın Sopsokha Köyü’ne kadar takip edildiğine inanılıyor. Keşiş kötü ruhları burada bastırmış. Bunu yaparken de fallusu bir araç olarak kullanmış. Zaferi kutlamak için iblisleri kovduğu yere Drukpa Kagyu Lama Ngawang Chogyal tarafından Doğurganlık ve Bereket Tapınağı Chimi Lhakhang yapılmış. İşte tam da bu nedenle Sopsokha Köyü’ndeki yapıların neredeyse tamamında fallus resmi görüyorsunuz. Sopsokha Köyü, Bhutan’ın Fallus Köyü olarak geçiyor.

Sopsokha Köyü

Trongsa

Trongsa ülkenin orta kısmında yer alıyor. Trongsa’da 1644 yılında inşa edilen Chökhor Raptentse Dzong, Wangchuck hanedanının iktidar merkeziymiş.

Royal Manas Millî Parkı

Royal Manas Millî Parkı; Bhutan’ın güney-orta kısmında, Doğu Himalayalar’da yer alıyor. Royal Manas Millî Parkı, UNESCO Dünya Doğa Mirası Geçici listesinde bulunuyor. Parkın güneyinde, Hindistan sınırları içinde yer alan Manas Kaplan Koruma Alanı da UNESCO Dünya Doğa Mirası listesinde bulunuyor.

TamZhing Manastırı

Bumthang Bölgesi’nde bulunan ve Tibet’ten gelen keşişler tarafından yönetilen TamZhing Manastırı, 1501 yılında inşa edilmiş ve Tantrik Budizm’de önemli bir figür olan Pema Lingpa’nın ana merkezi olmuş. TamZhing Manastırı, UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici listesinde bulunuyor.

Bhutan dünyanın en sakin, en güvenli ülkesi. Bu eşsiz ülkenin insanları da inanılmaz yardımsever ve nahif. Kimse sesini yükseltmiyor, kavga etmiyor. İnsanlarda görülen bu dinginlik, ister istemez ziyaretçilere de geçiyor. Ülkede kaldığınız süre boyunca kendinizi bulutların üzerinde hissediyorsunuz. Hoş, zaten Himalayalar’ın bulutlarının da üzerinde oluyorsunuz…

Punakha Dzong önünde bir yerli

Çin ve Hindistan gibi iki dev ülkenin arasında sıkışan bu küçücük krallık; öyle kendine has, öyle özel, öyle bozulmamış ki gelip de etkisinde kalmamak mümkün değil.

Punakha’da bir yerli

Keşfetmeniz dileğiyle…