Bazı geziler, keyifli yerlere olmuyor. Buraları sadece tarihten ders alabilmek için, hüzün içinde gezebiliyorsunuz. İşte Prag‘dan geldiğimiz Terezin de bu yerlere bir örnek. Küçük Hisar, 18. yüzyılın sonlarında Elbe ve Ohre nehirlerinin birleştiği noktaya yakın bir yerde, surlar ile oluşturulan kalenin bir bölümü olarak inşa edilmiş. İsmi de Mariya Terezya’nın şerefine Terezin konulmuş.

Avusturya-Macaristan Arşidükü Franz Ferdinand d’Este‘yi suikast yaparak öldüren ve 1. Dünya Savaşı’nın başlamasına sebep olan tetikçi burada hapsedilmiş.

Nazi terörü nedeniyle mevcut hapishaneler dolunca Küçük Hisar’da Prag Gestapo’sunun cezaevi kurulmuş. Nazi rejimine karşı çıkanlar burada tutulmuş ve Küçük Hisar, toplama kamplarına gönderilecekler için geçiş noktası olmuş.

Eski mahkumların ailelerinin girişimleriyle 1947’de Terezin Anıtı oluşturulmuş. Hürriyet, demokrasi, insan haklarının çiğnenmesinin ürkütücü sonuçları bu anıtla hatırlatılmaya çalışılmış.

Terezin toplama kampı

Buraya girer girmez boğazım düğümlendi. Ağlayarak izlediğim ve günlerce etkisinden çıkamadığım Hayat Güzeldir (La vita e bella) filminin çekildiği yeri, film karelerinden değil de gözümle görmek, yaşanmış olan bu vahşetin hüzün ve dehşetle içime işlemesine neden oldu.

Giriş kapısından hemen sonra mahkumların kayıtlarının tutulduğu kayıt ofisi var. Kayıtları tutan W. Schmidt savaş sonrası yargılanarak idam edilmiş.

Bunun yanında acımasızlığıyla ün salmış hapishane müdürü Heinrich Jöckel’in ofisi var. Kendisi 1946’da yargılanıp idam edilmiş.

Arbeit macht frei

Arbeit macht frei (çalışmak özgürleştirir) yazan kapıdan geçerek toplu hücrelerin olduğu bölüme geçiliyor.

Hücre odaları

Buranın en acı verici yerlerinden biri, işte bu hücre odaları. 10 kişinin ayakta zor sığdığı, ama o dönemlerde 70-80 kişinin kaldığı hücrelerin içinde sadece ranzalar ve buralarda kalanların su ihtiyacını karşılamak üzere doldurulan küçücük bir lavabo var. Lavabonun çeşmesi olmadığından mahkumların bunu temizlik amaçlı kullanması zaten mümkün değilmiş. Hücrelerde tuvalet yok. Mahkumlar akşamları ihtiyaçlarını bir köşede gideriyorlarmış. Sabah amonyak kokusundaki odaya giren gestaponun, mahkumlara kıyafetlerini çıkartıp tuvalet pisliklerine bulandırdığını ve o şekilde tekrar giydirdiğini söylüyorlar.

Hijyen olmayan bu ortamlarda daha sonra tifüs salgını başlamış. Ortamı denetlemeye gelen Kızılhaç’a göstermelik olsun diye Küçük Hisar’a sonradan lavaboların olduğu ayrı bir oda eklenmiş. Buradaki lavaboların bir su tesisatına bile bağlı olmadığı söyleniyor.

Mahkumlara çok az banyo yapma imkanı tanınıyormuş. Çoğu zaman da üzerindeki kıyafetlerle soğuk sulara sokuluyor ve sonra ıslak kıyafetleri üzerinde kuruyana kadar dışarda tutuluyorlarmış. Bu arada buranın soğuğunun ne denli dayanılmaz olduğunu düşünmek lâzım. Ben kat kat giyinmiş olmama rağmen bu ayaz nedeniyle hasta olmak üzereyim. O masum insanlarsa ıslak kıyafetle kim bilir ne kadar süre bu soğuğa maruz bırakılmışlar.

Ölüm kapısı

Ölüm kapısı denen 500 metre uzunluğundaki dapdaracık yoldan geçen mahkumlar, idam edilmeye götürülüyormuş. Dünya tarihine ibret olarak geçmiş, yürürken bile tüylerimin ürperdiği ve kalbimin sıkıştığı bu yolu, mahkumlar hangi hislerle yürümüşlerdir diye düşünmekten kendimi alamıyorum. Bitmek bilmeyen bu karanlık, tarihin kara deliklerinden biri olarak kalacak.

İnsanı en derin etkileyen yerlerden birisi de, duvarlarında mermi delikleri görülen idam alanı. Mahkeme ilâmı olmadan burada pek çok mahkum öldürülmüş. Ruhumu isyan ettiren, asla kabullenemediğim bu insanlık dışı zulmü, insan bedenindeki hangi canlıların yapabildiğini anlayamıyorum.

Küçük Hisar’da gestaponun sinema salonu olarak kullandığı yerde, özel bir propoganda filmi izledik. Mahkumlara çektirilmiş olan, sürekli burası harika bir yer, ben burada çok mutluyum diyerek gülümseyen mahkumlar, buranın gerçekle alakası olmayan yalan yüzünü tüm dünyaya duyurmak üzere kullanılmışlar. Film öyle özenle hazırlanmış ki, o dönemde insanın neredeyse kalkıp burada yaşayası gelirdi!

Mahkumların kişisel eşyalarını görmek de oldukça yaralayıcıydı.

En son olarak Küçük Hisar’ın dışında, mahkumların yakıldığı krematoryumu ve mezarlığı ziyaret ettik.

Krematoryum

Krematoryumun içinde bir morg var. Söylenene göre, burada mahkumlar canlı kobay olarak kullanılmış. SS subaylarının savaşta ne soğuklukta suya, ne kadar dayanabileceğini test etmek için buzların içinde bekletilen mahkumlardan tutun da, daha pek çok deney mahkumların üzerlerinde yapılmış.

Yakıldıkları makinaları anlatmaya ise benim ruh halim müsaade etmiyor.

İlk kez bir toplama kampı gördüm, bir daha dayanabilir miyim, emin değilim. Hele ki Auschwitz kim bilir nasıldır? İnsan doğasının bu derece nefret dolu, narsist ve psikopat olabileceğini kitaplardan okumakla gözünle görmek arasında çok fark var. Beni insanlığımdan utandırdı Terezin!