Cittaslow Türkiye – Türkiye Sakin Şehirleri

Cittaslow 1999 yılında İtalya’da kurulan bir belediyeler birliğidir. Günümüzde 30 ülkeye yayılan Cittaslow yani Sakin Şehir hareketi, şehirlerin geleneksel yaşam ve üretim biçimlerini korumasını hedefliyor. Birliğe üye olmak isteyen kentler, birliğin düzenlediği kriterler üzerinden değerlendiriliyor. Bu yazımda Türkiye’nin Cittaslow Sakin Şehirleri listesi yapacak ve bu şehirler hakkında bilgiler vereceğim.

Cittaslow Nedir?

1986 yılında Roma’nın Piazza di Spagna (İspanyol Meydanı)’nda bir fastfood dükkânı açıldı. Başta gazeteci Carlo Petrini olmak üzere çok kişi, mutfağıyla gurur duyan İtalya gibi bir ülkenin kalbinde böyle bir dükkânın açılmasına karşı çıktı. Tepkiler sonuç verip dükkân kapandıktan sonra Slow Food sivil toplum örgütü oluştu.

Slow Food Hareketi yemek kavramının karın doyurmakla sınırlı olmadığını, yemek yemenin, tohum aşamasından sunumuna kadar iyi, temiz ve adil olması gerektiğini savundu. Bunun üzerinde 1999 yılında bu felsefe kentsel boyuta getirilerek Cittaslow (Sakin Şehir) Birliği kuruldu. Sakin Şehir kavramı, küreselleşmenin  sebep olduğu sıradanlaşmaya karşı duran kentlerin kendi değerlerine sahip çıkarak kalkınma fikrini destekliyor. Kentlerin kendi yerel yemeklerine, esnafına, gelenek, görenek ve tarihine sahip çıkarak kendi şehirlerini dünyadaki diğer milyonlarca şehirden ayırt eden özelliklerin gün yüzüne çıkarılmasının önemine vurgu yapıyor.

Cittaslow Felsefesi

Küreselleşmenin etkisiyle şehirler hızlı çalışılan, hızlı yaşanılan ve üretmekten çok tüketen, kendi kendine yetmeyen yaşam alanları hâline geldi. Yaşamın hızlanması sonucunda insanlar sosyalleşmekten uzaklaştı. Daha hızlı yemek yemeye, daha hızlı alışveriş yapmaya, daha çok koşturmaya başladılar.

Bu yaşam tarzı insanlarda depresyon ve birçok hastalığa neden oldu. Kentler hem doğayı hem insanları tüketir hâle geldi. Tüketim odaklı hayatın insanlara mutluluk ve huzur getirmemesi, kentsel boyutta Cittaslow hareketinin ortaya çıkmasına sebep oldu.

Sakin Şehir felsefesi; yaşamın, yaşamaktan zevk alınacak bir hızda yaşanmasını savunuyor. Bu hareket, insanların birbirleriyle iletişim kurabilecekleri, sosyalleşebilecekleri, kendine yeten, sürdürülebilir, el sanatlarına, doğasına, gelenek ve göreneklerine sahip çıkan, aynı zamanda da alt yapı sorunları olmayan, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanan, teknolojinin kolaylıklarından yararlanan kentlerin hedefiyle başladı.

Sakin Şehir sembolü olan salyangoz logosuna sahip olmak için 7 farklı kategoride 70’e yakın kriterden en az % 50’sini karşılamak gerekiyor. Nüfusu 50.000’den az, geleneksel yapısını koruyan, fastfood dükkânları yerine yerel yemeklerin sunulduğu restoranları destekleyen, organik ürün üreten, el sanatlarını koruyan ve diğer kriterleri gerçekleştiren yerleşimler, merkezi İtalya’nın Orvieto kentinde bulunan Uluslararası Cittaslow Birliği’ne başvuruyorlar. Gerekli kriterleri karşılayan, somut planlar sunanlar da salyangoz logosunu almaya hak kazanıyor.

Cittaslow – Türkiye’nin Sakin Şehirleri

Şimdi buyrun salyangoz logosunu alan Türkiye’nin Sakin Şehirleri’ne göz atalım:

Ahlat, Bitlis

Ahlat, Türk’ün Anadolu’ya, oradan Avrupa’ya açıldığı, İslam’ın Batı’ya yayıldığı kapı. Sultan Alpaslan’ın karargâhı, otağı ve yurdu olmuş. Bilinen en büyük Türk İslam mezarlığını bünyesinde barındırıyor ve UNESCO Dünya Kültür Miras Geçici listesinde yer alıyor.

Ahlat, Bitlis

Akyaka, Muğla

Antik Çağ’dan beri üzerinde yerleşim olduğuna inanılan Akyaka, yakın zamana kadar Muğla’nın gözlerden uzak küçük bir balıkçı köyü idi. Günümüzde ise kitesurf cenneti olması, Azmak Çayı ve Sedir Adası ile turizmde adını duyuruyor. Yemyeşil çam ormanlarının kokusu, mavi yolculuğun değişmez adresi Gökova Körfezi’nin dantel gibi işlenmiş koyları, akvaryum niteliğinde azmakları, bu azmaklardaki benzersiz su altı florası ile Akyaka bütün duyulara hitap eden bir sakin şehir.

Akyaka vizyonu: Doğaya saygılı, mimari yapısını koruyan, hizmet alt yapısı güçlü, sürdürülebilir ve alternatif turizme odaklı, insanların birlik ve beraberlik içinde ortak hareket edebildiği Akyaka.

Cittaslow – Azmak Çayı Akyaka

Arapgir, Malatya

Malatya’ya 110 kilometre uzaklıkta bulunan Arapgir ilçesi, engebeli ve dağlık bir bölgeye sahip olan, 1.250 rakımlı bir yerleşim. Köprüleri, medreseleri, kervansarayları, Osmanlı dönemi askeri ve sivil okul binaları, dergâhları, keşiş konakları gibi pek çok tarihi yapı ile kanyonları, üzüm bağları ve mor reyhan tarlaları gibi doğal güzellikleriyle de dikkat çekiyor. Sarıçiçek bölgesinde 750’nin üzerinde, Kayaarası Kanyonu ve Kozluk Bölgesi’nde 441 endemik bitki çeşidi var.

Kozluk Çayı – Arapgir

Eğirdir, Isparta

Isparta ili sınırlarında yer alan Eğirdir, her mevsim ve günün her saatinde renk değiştiren Eğirdir Gölü, tapusu Eğirdir halkı tarafından Yüce Önder Atatürk’e verilen Can Adası, Türk Silahlı kuvvetlerinin Dağ Komando Okulu, dünyada eşine az rastlanan Kasnak Meşesi ve Sığla Ormanları, Türkiye’nin en önde gelen Kemik Hastalıkları Hastanesi, elması ve sadece Eğridir’de görülen Apollon kelebeği ile tarih ve doğa zengini bir ilçe.

Eğirdir, Isparta

Finike, Antalya

Antalya’nın Finike ilçesi M.Ö 5. yüzyılda Phoinikos adıyla kurulmuş. Antik dönemden bu yana da önemli bir liman yerleşimi olmuş. Finike’nin ekonomisi başta meyve sebze, narenciye üretim ve ihracatı olmak üzere tarım, ekolojik turizm ve balıkçılığa dayalı. İlçede yapılan Yalnız Değilsin, Sokak Sağlıklaştırma, Kent Meydanı, peyzaj alanı düzenlemeleri ve üretici pazarlarının kurulması gibi projeler Cittaslow ağına dâhil olmasında etkili oldu.

Foça, İzmir

İsmini deniz foklarından alarak yerli halk arasında Phokaia olarak anılan Foça, antik çağlarda bir İyon yerleşim merkeziymiş. Helenistik dönemden kalan tiyatrosu, Athena Tapınağı ve Kutsal Alanı, Liman Kutsal Alanı, Pers Anıt Mezarı, Orak Adası, Siren Kayalıkları ve İncir Adası derken Foça’da hem tarih hem de Ege Denizi’nin cazibesinin bir sentezini bulmak mümkün.

Foça

Gerze, Sinop

M.Ö 1400 yıllarında Gaşgalılar tarafından küçük bir köy olarak kurulan Gerze, daha sonra Paflagonya Devleti’nin eline geçmiş. Sırasıyla da Hitit, Frig, Kimmer, Lidya, Pers, Büyük İskender, Roma ve Bizans İmparatorlukları’nın egemenliğine girmiş. 1214 yılında I. İzzettin Keykavus zamanında Selçuklu Devleti’nin hâkimiyetine giren Gerze, bir dönem Trabzon Rum İmparatorluğu’nun eline geçmiş. 1459 yılında da Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı İmparatorluğu’na bağlanmış. 1896 yılında Sinop İli’nin nahiyesi yapılan Gerze, 1920 yılında aynı ile bağlı ilçe hâline getirilmiş.

Cittaslow – Gerze, Sinop

Türkiye’nin en mutlu ili Sinop’un en mutlu ilçesi Gerze, Cittaslow unvanını canla başla sahip çıktığı doğasına, her biri göz nuru olan el sanatlarına, tadı damağınızdan hiç gitmeyecek yöresel yemeklerine ve sıcacık insanlarının misafirperverliğine borçlu.

Gökçeada, Çanakkale

Adanın en eski yerleşiklerinin Pelasglar olduğu biliniyor. Roma egemenliğine kadar Atina yönetiminde kalan ada, 1455’te Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmış. 1922-1923 yılları arasında Yunan işgalinde kalmış, 1923 yılında Lozan Antlaşması ile Türkiye Cumhuriyeti’ne bağlanmış. Osmanlı döneminde ismi İmbros’tan İmroz’a dönüştürülen ada, Gökçeada ismini 29 Temmuz 1970 yılında almış.

Gökçeada

Türkiye’nin en batı noktasında yer alan ve en büyük adası olan Gökçeada, nostaljik evleri, doğal yaşamı, organik ürünleri ve alternatif spor olanakları ile son yıllarda önemli bir turizm merkezi hâline geldi. Gökçeada, 2011 Haziran ayında aldığı Cittaslow unvanı ile dünyanın ilk sakin adası oldu.

Göynük, Bolu

Bolu’nun şirin ilçesi Göynük, yüksek tepeler arasında, akarsuların geçtiği vadilerde, karşılıklı yamaçların tabanına ve eteklerine kurulmuş. 1323’den sonra Osmanlı topraklarına katılan yerleşim, tipik bir Osmanlı kasabası görüntüsünde.

Göynük, Anadolu’daki Türk yaşayış şeklinin hâlâ devam ettiği ender ilçelerden birisi. Mimari dokusu tarihle harmanlanarak günümüze kadar bozulmadan ulaşmış. 1987’de Kentsel Sit Alanı ilan edilen Göynük, tarih, kültür, doğa, inanç ve termal turizmi ile bir marka şehir.

Cittaslow – Göynük Bölücekova Köyü Kaynak:Wikipedia (Newsal14 – KENDİ ESERİMDİR, https://tr.wikipedia.org/w/index.php?curid=1068505)

Güdül, Ankara

Ankara merkeze yaklaşık 90 km uzaklıkta bulunan Güdül ilçesi, doğası, mimarisi, tarihi, kültürü, örf, âdet, gelenekleri ile bozulmamış bir yapıya sahip. Özellikle de İnönü Mağaraları, Sorgun Göleti ve Kirmir Vadisi ile dikkat çekiyor. Ayrıca kendine has leblebisi, bıçağı, güveci, termal tesisleri, 75.000 saf ırk Ankara keçisi var.

İnönü Mağaraları, Güdül Kaynak:Wikipedia (By Nevit Dilmen – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2347185)

Halfeti, Şanlıurfa

Şanlıurfa’nın ilçesi Halfeti, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, tarihi değerlere sahip olan küçük sakin bir ilçe. % 80’i Birecik Barajı’nın yapımı ile sular altında kaldı ve Fırat Nehri’nin altında kalan taş mimarisi nedeniyle Kayıp Kent olarak da anılmaya başlandı. Burası günümüzde yerli ve yabancı turistlerin yoğun ilgi gösterdiği bir belde.

Cittaslow – Halfeti

Buraya geldiğinizde Fırat Nehri üzerindeki yüzer restoranlarda yöreye özgü şabut balığı kebabı, patlıcan kebabı, domatesli kebap, haşhaş, urfa, soğanlı kebap, çağırtlak kebabı, dolma eziği, adana, erik tavası, incir kebabı, mukaşşerli pilav, tarhana çorbası, sargı burma tatlısı, sütlaç, peynir helvası, semsek tadabilirsiniz. Ayrıca ev yapımı nar ekşisi, biber, kabak, patlıcan ve bamya kurutması, ülke çapında ünlü isot biberi, damıtma usulü ile yapılan zahter suyu, kurutulmuş üzüm, kayısı ve yörenin en ünlü ürünü olan fıstık almadan dönmemenizi öneririm.

İznik, Bursa

Anadolu Selçuklu Devleti’ne, İznik Rum İmparatorluğu’na başkentlik eden İznik, 14., 15. ve 16. yüzyıllarda bir sanat merkezi hâline gelmiş ve dünyaca ünlü çiniler ve seramikler üretmeye başlamış. İznik günümüzde de çinileri ile adını duyuruyor. Geleneksel çini sanatı, 2016 yılından beri UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesinde bulunuyor. İznik ayrıca UNESCO Dünya Miras Geçici listesinde bulunuyor.

İznik

Köyceğiz, Muğla

Doğal ve tarihi güzelliğiyle yeryüzü cenneti Köyceğiz, gerçekten yaşanılabilir, huzur ve dinginliğe sahip olan sakin bir şehir. Köyceğiz Gölü ve gölün sahille birleştiği bölgede kurulan Karia’nın önemli limanlarından ve ticaret merkezlerinden Kaunos Antik Kenti, ilçenin turizmdeki önemini arttırıyor.

Cittaslow – Kaunos Antik Kenti, Dalyan

Mudurnu, Bolu

Bolu’nun bir ilçesi olan Mudurnu, eski Osmanlı evleri bakımından önemli bir özelliğe sahip. Yeşilin hâkim olduğu ilçe, 165 adet ev ve 8 cami, çeşme ve hamam olmak üzere toplam 173 adet mimari değeri yüksek yapı nedeniyle Kentsel Sit Alanı ilan edildi. Türk sivil mimarisinin en güzel örneklerinden birisi ise Armutçular Konağı ve Keyvanlar Konağı.

Mudurnu, Bolu

Ana gelir kaynağı hayvancılık olan Mudurnu’da hünerle işlenen iğne oyası önemli bir gelir kaynağı. Pişmaniye adıyla bildiğimiz Mudurnu Saray Helvaları’nın üretim merkezi burada. Demirciler çarşısında eskilerin el işlerini bu güne taşıyan birkaç esnaf bulmak da mümkün.

Perşembe, Ordu

Perşembe, eski ismiyle Vona, Ordu ilindeki Vona Yarımadası’nda yer alıyor. Uzun zaman Roma ve Bizans hâkimiyetinde kalan Vona, 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon İmparatorluğu’nu ortadan kaldırmasından sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyetine girmiş.

Cittaslow – Yasonburnu Kilisesi, Perşembe, Ordu

Perşembe ilçesi; Hoynat Adası, Yasonburnu Yarımadası ve Kilisesi, türbeleri, camileri ve emsalsiz limanıyla Ordu’nun en güzel ilçelerinden birisi. Perşembe’den meşhur tekne helvasından yemeden ve tenha kıyılara hâkim Kordontepe’nin yeşillikleri arasından bakmadan ayrılmamalısınız.

Seferihisar, İzmir

İzmir’in güneybatısında yer alan Seferihisar ilçesinin en eski yerleşimi olan Teos Antik Kenti’nin kuruluşu M.Ö 1000 yıllarına dayanıyor. Mitolojiye göre Zeus ile Semele çiftinin oğulları olan Şarap Tanrısı Dionysos‘un oğlu Athamas tarafından kurulduğu iddia ediliyor. Teos’un bilinen en büyük özelliklerinden biri de dönemin sanatçılarının burada yaşamış olması ve tarihte ilk Aktörler Sendikası’nın Teos’ta kurulmuş olması.

Seferihisar

Seferihisar, Cumhuriyet dönemi öncesinde, 1884 yılında ilçe olmuş. Günümüzde ilçe genelinde ekonominin temelini zeytin, narenciye, enginar yetiştiriciliği, seracılık ve hayvancılık oluşturuyor.

Şavşat, Artvin

Artvin’in ilçesi Şavşat, M.Ö 900-650 yılları arasında Urartu ve Kimmerler, sonra sırasıyla Saka Türkleri, Romalılar ve Sasaniler’in egemenliği altına girmiş. Yavuz Sultan Selim’in Trabzon Valiliği sırasında Rize ilinin Osmanlı İmparatorluğu’na katılması ile Osmanlı topraklarına katılmış. Yavuz Sultan Selim’in Trabzon’dan ayrılması üzerine Şavşat, Ardanuç, Oltu, Tortum ve Artvin yeniden Osmanlı Devleti’nden ayrılmış.

Şavşat akarsu bakımından oldukça zengin bir ilçe. Çok sayıda buzul gölü var. Göllerin en büyüğü ise Karagöl Dağları’nda bulunan ve bu dağa kendi adını veren Karagöl. Sulama amaçlı faydalanılan gölde bol miktarda alabalık var.

Şavşat Karagöl, Artvin

Taraklı, Sakarya

Eski adı Dablar olan Taraklı’nın Helenistik dönemde Bytinia adını alan bölge içinde olduğu biliniyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşundan önce, Ertuğrul Gazi zamanında, Osman Bey’in Komutanı Samsa Çavuş, Sakarya Vadisi’ndeki Sorkun, Yenice Tarakçı (Taraklı) ve Göynük taraflarına akın düzenlemiş. Hristiyan ahalinin yaşadığı bu toprakları Bizanslılar’dan alarak Osmanlı Beyliği’nin topraklarına katmış.

Sakarya il merkezine 65 kilometre uzaklıkta olan Taraklı, etrafı dağlarla çevrili dar bir vadide kurulmuş. Osmanlı’nın ilk yerleşim yerlerinden biri olan ilçede Osmanlı şehir dokusu da korunmuş durumda.

Taraklı’dan kendisine özgü tatlısı uhut ve köpük helvası yemeden dönmemelisiniz.

Cittaslow – Taraklı, Sakarya Kaynak:Wikipedia (Acar54 – Yükleyenin kendi çalışması, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=51782100)

Uzundere, Erzurum

Uzundere M.Ö 650-120 yılları arasında, Küçük Arsaklıklar çağında Tavlar Ülkesi (Tayk Eyaleti) denilen Çoruh Nehri boyundaki 9 sancak merkezinden biriymiş. Bu nedenle asırlardır süregelen varlığı ile birçok medeniyetin izlerini taşıyor.

Erzurum’un Uzundere ilçesi; Türkiye’nin en yüksek şelalesi olan Tortum Şelalesi, yelken, rafting ve kano gibi su sporlarının yapıldığı Tortum Gölü ve Çayı, Öşk Manastırı gibi değerlere sahip. Dünyanın en zengin biyololojik çeşitlilik bölgelerinden biri olan Kafkasya Ekolojik Bölgesi’nin batı ucunda, Çoruh Vadisi’nde yer alan Uzundere, birçok endemik bitki, memeli, kuş ve kelebek cinsinin yuvası.

Tortum – Uzundere, Erzurum

Vize, Kırklareli

Tarihi M.Ö 4000’li yıllara dayanan Vize, Kırklareli’nin doğusunda, tarihi, doğal  ve kültürel güzellikleri ile ön plana çıkan bir ilçe. Trakya’nın bilinen tek antik tiyatrosu da Vize’de yer alıyor.

Vize’den ıhlamur çayı içmeden, ısırgan otu çorbası ve ıhlamur çiçeği balını tatmadan dönmemelisiniz.

Cittaslow – Vize, Kırklareli Kaynak:Wikipedia (User:Vmenkov – Yükleyenin kendi çalışması, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11815527)

Yalvaç, Isparta

Isparta’ya 105 km uzaklıkta olan Yalvaç, Sultan Dağları’nın güney eteklerinde 1.415 km²’lik bir alan üzerine kurulmuş. Denizden ortalama 1.100 m yüksekte yer alıyor. İlçenin tek gölü Hoyran Gölü.

Yalvaç’ta semercilik, keçecilik, dericilik, saraççılık, minyatür at arabası imalatçılığı, nalbantçılık halen yaşatılan geleneksel el sanatları arasında yer alıyor.

Yalvaç’ta trekking, foto safari gibi doğa sporları yapıp antik kentte kültürel bir yolculuğa çıktıktan sonra güllaç ve kesmikli baklavanın tadına bakmalı, 800 yıllık çınar ağacının altında çayınızı yudumlamalısınız.

Yalvaç, Isparta Kaynak:Wikipedia (By Maderibeyza, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2260474)

Yenipazar, Aydın

Aydın’ın 41 km güney doğusunda bulunan Yenipazar, Büyük Menderes Havzası’nın ortasında yer alıyor.

Strabon buradan Karya yerleşimi olarak söz ediyor. M.Ö 7. yüzyılda Kimmerler’in saldırısına uğrayan kent, Lidya kralı Alyattes’in Kimmerler’i yenmesi sonucu Lidyalılar’ın eline geçmiş. M.Ö 6. yüzyılda İonya birliğine katılmış, sonra Persler’in egemenliğine girmiş.

Ekonomisinde pamuk, narenciye, zeytin, biber, sera sebze-meyveciliği ve hayvancılık ön planda.

Yenipazar, Aydın Kaynak:Wikipedia (By Aydın Avcıoğlu, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=52910824)

Türkiye’nin Cittaslow Sakin Şehirleri listesi şimdilik bu kadar. Her yıl bu listeye nicelerinin eklenmesi dileğiyle…