Luksor (Luxor) – Bir Açık Hava Müzesi

Mısır’ın en gizemli ve en romantik şehirlerinden biridir Luksor (Luxor). Antik Thebes (Teb) Harabeleri’nin üzerine kurulduğundan dünyanın en büyük açık hava müzesi olma özelliğini taşımaktadır. El-Uksur valiliğinin başkentidir. Mücevher anlamına gelen ismini Araplar vermiştir, eski Yunanlılar da burayı Teb olarak tanır. Antik Teb ve Nekropolü, UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer almaktadır.

Batı Teb’in görünüşü

Antik Mısır tarihini 3 bölüme ayırırsak; firavunlar Eski Krallık döneminde (M.Ö 3000-M.Ö 2000) Sakkara ve Gize gibi en etkileyici piramitleri, Orta Krallık döneminde (M.Ö 2000-M.Ö 1700) El Fayoum, Abu Sir gibi daha küçük ve basit piramitleri, Yeni Krallık döneminde (M.Ö 1700-M.Ö 1100) Luksor’daki kaya mezarlarını yapmışlar. Bu yapıların hepsi ölülerin sonraki sonsuz hayatında yaşayacakları yerler olmuş. Luksor’da piramit yapmamışlar çünkü atalarının gömüldüğü piramitlerin nasıl yağmalandığını görmüşler ve arazi de piramit yapmaya uygun değilmiş. Bu nedenle Krallar Vadisi’ndeki firavun mezarları yapılırken çalışmaya giden işçilerin gözleri bağlanmış, işçiler nerede çalıştıklarını bilmemiş, mezar yerleri gizli tutulmuş.

Teb, Orta Krallık ve Yeni Krallık dönemlerinde uzun süre Mısır’ın başkenti olmuş. Mısır tarihinin büyük bölümünde Amun’un kutsal şehri ve dini başkent kabul edilmiş. Şehirdeki ana anıtlar M.Ö 1500-M.Ö 1000 yılları arasındaki döneme ait. Bu anıtlar arasında Karnak Tapınağı, Luksor Tapınağı, Krallar Vadisi ve Kraliçeler Vadisi’ndeki kraliyet mezarları sayılabilir.

Luksor nerede? Luksor’a nasıl gidilir?

Luksor’a Türkiye’den direkt uçuş bulunmuyor. Kahire’ye 2 saat süren direkt uçuşla gidip Kahire’den Luksor’a 1 saatlik bir uçuş yapabilirsiniz. Kahire’den Luksor’a karayolu ile gidecekseniz yol yaklaşık 8 saat sürüyor ancak güvenlik nedeniyle bunu pek tavsiye etmem.

Luksor’da gezilecek yerler listesi

Mısır‘ın Luksor kenti adımınızı attığınız anda güzelliğini sergileyen bir yer. Kurniş yani sahil boyunda keyifli bir yürüyüş yapabilir, çok sayıdaki tarihi yeri keşfe çıkabilirsiniz.

Luksor – Kurniş

Burada konakladığım Lotus Luxor Hotel’in nefis bir Nil Nehri ve Krallar Vadisi manzarası vardı. Odam Assuan’dakinin aksine tertemizdi, çarşaflarım bile karbeyazıydı. Nihayet 2 günlük uykusuzluğumun acısını çıkaracağım için gayet mutluydum.

Gece ışıklarında Krallar Vadisi

Üst sınıf konaklama yapmak isteyenler için de Sofitel Winter Palace Hotel oldukça iyi bir tercih.

Sofitel Winter Palace Hotel

Antik Mısırlılar için güneşin doğudan doğması yaşamı, batıdan batması ölümü temsil etmiş. Bu nedenle Nil Nehri’nin doğu kısmında yaşamışlar, batı kısmına ölülerini gömmüşler. Firavunların, soyluların, işçilerin gömüldüğü mezar alanları da işte bu nedenle Nil Nehri’nin batı kısmında yer alıyor.

Şimdi Luksor gezilecek yerler listesine bölgesel olarak bir göz atalım.

• Luxor Batı Teb’de gezilecek yerler

Colossi of Memnon (Dev Memnon Heykelleri)

Teb tapınaklarının en gösterişli olanı III. Amenhotep’in mezar tapınağı. Çok az bir bölümü günümüze ulaşan tapınağın en çarpıcı özelliği ise yüksekliği 21 metreyi bulan dev boyutlu 2 heykel. Bu heykeller Memnon Heykelleri olarak biliniyor. Kahire yakınlarındaki taş ocaklarından çıkarılan kuvarsit kumtaşı bloklarından yapılan bu dev ikiz heykellerin her biri 720 ton ağırlığında.

Colossi of Memnon

Yunan mitolojisinde şafak tanrıçası Eos’un oğlu olan Memnon, Truva Savaşı’nda Asil tarafından öldürülmüş. Kuzey yönündeki heykelden bazı günlerde şafakla birlikte arp sesine benzeyen bir ses yükseldiği rivayet edilirmiş. Bu yüzden bu heykel şarkı söyleyen Memnon adıyla anılırmış.

Kraliçeler Vadisi

Kraliçeler Vadisi (Biban al Harim veya Ta Set Neferu); Prens Ahmose Vadisi, Halat Vadisi, Üç Çukur Vadisi, Dolmen Vadisi, firavunların eşleri ve çocuklarına ait mezarların çoğunu içeren ana vadiden oluşuyor. Ana vadide 91 mezar, yan vadilerde 19 mezar var.

Luksor – Kraliçeler Vadisi Kaynak:Wikipedia (Zureks – Yükleyenin kendi çalışması, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4183722)

Hatshepsut (Hatşepsut) Tapınağı

Kraliçe Hatşepsut’un görkemli tapınağı Tanrıça Hathor’a adanmış. Bir tepenin yamacına oyularak inşa edilen yapı 3 kademeli geniş bir tapınak. Tapınağa giriş yaptıktan sonra dilerseniz yürüyerek, dilerseniz taftaf denilen elektrikli araçlara ekstra ödeme yaparak tapınağın önüne ulaşıyorsunuz.

Hatshepsut (Hatşepsut) Tapınağı

Hatşepsut eşi II. Thutmose öldükten sonra üvey oğlu III. Thutmose’un küçük olduğunu öne sürerek tahta geçmiş. Kadınların firavun olmadığı bu dönemde kendisini topluma kabul ettirebilmek için Tanrı Amon-Ra’nın kızı olduğunu iddia etmiş. Bir kral gibi giyinmiş, firavunların geleneklerini devam ettirerek törenlerde takma sakal kullanmış. Neticede öyle güçlü bir firavun olmuş ki 21 sene Antik Mısır’ı yönetmiş. II. Ramses ve sonraki bazı firavunlar tarafından tahrip edilen Hatshepsut Tapınağı ise Hristiyanlar tarafından daha sonra manastıra dönüştürülmüş.

Hatshepsut (Hatşepsut) Tapınağı

Hatshepsut (Hatşepsut) Tapınağı

Krallar Vadisi

Firavunlar Yeni Krallık döneminde piramit yerine kayalıkları oyup mezarlar yaptırtmaya başlamışlar. Bunu yaparken de görünüşü piramite benzeyen bir dağın eteğini seçmişler. Zamanla bu mezarlar Krallar Vadisi olarak ortaya çıkmış ve 63 firavunun mezarını barındırmış.

Luksor – Krallar Vadisi

Krallar Vadisi’ne giriş yaptıktan sonra dilerseniz yürüyerek, dilerseniz taftaf denilen elektrikli araçlara ekstra ödeme yaparak ana alana ulaşıyorsunuz. Ancak yol uzun, taftaflarla gitmeniz daha uygun olacaktır. Aldığınız biletle de 3 mezarı ziyaret edebiliyorsunuz. Birden fazla bilet alırsanız daha fazla sayıda mezar ziyaret edebilirsiniz. Eğer Tutankhamun (300 EGP), Seti I (1,000 EGP), Ramses V&VI (100 EGP)’nın mezarlarını görmek isterseniz ekstra ücret ödemeniz gerekiyor.

Ramses IX Mezarı – Krallar Vadisi

Ramses IX Mezarı – Krallar Vadisi

Ramses IX Mezarı – Krallar Vadisi

Krallar Vadisi – Mezarlar

Firavunların mezarlarındaki çizimlerde kartuşlar var. Kartuşların içindeki hiyelogriflerde firavunun adı yazıyor. Krallar Vadisi’ndeki bazı mezarlar hangi firavunun başa geçeceği bilinmeden hazırlanmış, kartuşlar boş bırakılmış, firavunun ismi sonradan eklenmiş.

Merenptah Mezarı – Krallar Vadisi

Merenptah Mezarı – Krallar Vadisi

Merenptah Mezarı – Krallar Vadisi

Eskiden Krallar Vadisi’ne fotoğraf makinesi bırakılıp giriliyordu. Artık cep telefonuyla flaşsız çekim yapılıyor, profesyonel makinelere de ekstra ücret ödeyerek çekim izni veriliyor.

Luksor – Ramses III Mezarı – Krallar Vadisi

Ramses III Mezarı – Krallar Vadisi

Ramses III Mezarı – Krallar Vadisi

Ramses IV Mezarı – Krallar Vadisi

Annem Ramses IV Mezarı önünde – Krallar Vadisi

Krallar Vadisi – Tutankhamun Mezarı

Krallar Vadisi’nde en ünlü mezar Tutankhamun’unki. Mezarı görmek için 300 EGP ekstra ücret ödemeniz gerekiyor. Ancak bu mezar ününün aksine oldukça küçük ve süssüz.

Tutankhamun (Tutankamon) tek tanrılı Aton dinini kuran IV. Amenhotep (Akhenaton)’in oğlu. Babası ölünce başka bir anneden olan yarı kız kardeşi Ankhesenamen ile evlenerek 9 yaşında firavun olmuş, M.Ö 1333-M.Ö 1323 yılları arasında hüküm sürmüş. Mısırlılar tek Tanrılı dini kabullenemediği için saltanatının ilk çağlarında Mısır’ı eski çok Tanrılı dinine döndürmüş. Böylece IV. Amenhotep’in kurduğu Aton dini sönmüş, kendisi de asıl adı Tutankhaten yerine “Amun’un yaşayan görüntüsü ve Amun şerefesi adına” anlamına gelen Tutankh Amun olarak değiştirmiş.

Tutankhamun 18 yaşına geldiğinde başına aldığı bir darbeyle hayatını kaybetmiş. Tutankhamun’un önemiyse yaşadığı dönemde yaptığı yönetiminden değil, mezarı korunarak çıkarılan tek firavun olmasından kaynaklanıyor.

Luksor – Krallar Vadisi’nde Tutankhamun Mezarı’nın aslını, Howard Carter Evi’nde Tutankhamun Mezarı’nın replikasını gezebilirsiniz

Tutankhamun ölünce babasına vezirlik, kendisine de küçüklüğünde naiplik yapan Ay, Tutankhamun’un dul kalan karısıyla evlenerek tahta çıkmış.

Krallar Vadisi – Seti I Mezarı

Seti I Mezarı (Belzoni’nin mezarı, Apis’in Mezarı, Nechois’in oğlu Psammis’in Mezarı olarak da biliniyor) Krallar Vadisi’ndeki en süslü mezar. Mezarı görmek için 1,000 EGP ekstra ücret ödemeniz gerekiyor.

Krallar Vadisi – Seti I Mezarı

Krallar Vadisi – Ramses V&VI Mezarı

Ramses V&VI mezarları oldukça süslü. Mezarları görmek için 100 EGP ekstra ücret ödemeniz gerekiyor.

Howard Carter Evi

Krallar Vadisi’nin hemen yanında Tutankhamun’un mezarını arayan kazı ekibine liderlik eden İngiliz arkeolog ve Mısırbilimci Howard Carter’ın evi bulunuyor. Howard Carter kazı yapılırken bu evde yaşamış, 1922’de de Tutankhamun’un mezarını bulmuş. Evin bahçesinde Tutankhamun’un mezarının replikasını da gezebiliyorsunuz.

Howard Carter Evi

Luksor – Kaymak Taşı ve Mermer Oymacılığı

Buradan kaymak taşı ve mermer oymacılığı yapan bir aile işletmesine gittim. Turiste para harcatma amaçlı yapılan bu tip gezilerden genelde eli boş dönüyorum, yine de el işlemeciliğini tanıtmak için yaptıkları şovu oldukça keyifli bulduğumu söylemeliyim.

Deir el Medina

Deir el-Medina (Dayr al-Madīnah – İşçiler Vadisi), Yeni Krallık döneminde kraliyet ailelerinin kaya mezarlarını yapan işçilerin yaşadığı yermiş. Krallar Vadisi ve Kraliçeler Vadisi’nde kaya mezarlarını yapan işçiler zorunlu olarak Batı Teb’de yaşamış. Böylelikle kraliyet mezarlarının yerini Doğu Teb’dekilere söyleyememişler.

Deir el Medina Kaynak:Wikipedia (By Roland Unger, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22697336)

• Luxor Doğu Teb’de gezilecek yerler

Karnak Tapınağı

Karnak Tapınağı, Mısır’ın en büyük tapınağı. Tanrı Amon inancının merkezi olan Teb Kenti’nde tarihi bilinmeyen çok eski bir yapıyla başlamış. Teb’in kuzeyinde yer alıyor. Orta ve Yeni Krallık dönemlerinde yapılan eklemelerle Antik Mısır’ın büyük kompleksine dönüşmüş. Yapıldığı döneme kadarki tüm firavunlarının isimleri ilk olarak bu tapınağa yazılmış. Amon rahipleri Karnak Tapınağı’na “cennetin en büyüğü, dünyanın en eskisi” demiş, burada her gün ilahiler okumuş.

Karnak Tapınağı

2 km²’lik dev kompleks Teb Kutsal Üçlüsü olarak bilinen Tanrı Amon, eşi Mut ve oğulları Khonsu için yapılmış. Ancak komplekste sadece Amon’un Büyük Tapınağı gezilebiliyor.

Luksor – Karnak Tapınağı

Waset şehrinin tanrısı Amon’a adanan her firavunun kendi tapınağını ve anıtlarını ilave etmesiyle sürekli büyümüş olan tapınak dünyanın en çok sütunlu ve en büyük dinsel kompleksi olma özelliğini taşıyor.

Karnak Tapınağı

Tapınak ve kamu binalarının uzun ve pürüzsüz duvarlarını ülke tarihine ilişkin öykülerin anlatıldığı bir tür gazete olarak kullanan Mısırlı taş ustaları günümüzden yaklaşık 3.300 yıl önce Karnak’ta medya tarihinin bilinen ilk yalan haberine imza atmışlar. Olay şöyle gerçekleşmiş:

Luksor – Karnak Tapınağı

Kadeş Savaşı

Hitit Kralı III. Hattuşili ile yaptığı Kadeş Savaşı’nda büyük bir yenilgiye uğrayan ve yardımcı kuvvetlerin yardımıyla canını zor kurtaran Mısır Firavunu II. Ramses adamlarına suskunluk yemini ettirmiş. Ayrıca halkın arasına büyük zaferi ballandıra ballandıra anlatacak yalan ustaları salmış. Bununla da yetinmeyip başta Karnak Tapınağı olmak üzere bir dizi önemli dinsel yapının duvarlarına savaşı aşama aşama anlatan hiyeroglifler yaptırmış. Dünyanın en dayanıklı baskı sistemi olan bu kayıtlar yalnız Ramses’in sağlığında değil, ondan yüzlerce yıl sonra bile bu duvar gazetelerini okuyanlara Kadeş Destanı’nı tersinden aktarmaya devam etmiş, ta ki 1906 yılında Anadolu’da Boğazköy (Hattuşa Antik Kenti) kazılarında Kadeş Antlaşması bulunana kadar…

Karnak Tapınağı’nda Kadeş Savaşı çizimleri

Karnak Tapınağı

M.Ö 13. yüzyılda sonlanan Kadeş Savaşı’nın ardından Kadeş Antlaşması imzalanmış ve Suriye toprakları paylaşılmış. Orijinal olarak Akad dilinde yazılan antlaşma Mısır dili ve Hititçe’ye de kopyalanmış ve eşit koşullar altında imzalanmış. Bu antlaşmanın kil tabletten kopyası Hitit İmparatorluğu’nun başkenti Hattuşa Antik Kenti’nde (Boğazköy) bulunması tarihe önemli bir not düştü. Daha eskiden imzalanan uluslararası antlaşmalar olmasına rağmen Kadeş Antlaşması günümüze kadar kaydedilmiş ve bulunmuş en eski uluslararası antlaşma olma özelliği taşıyor.

Luksor – Karnak Tapınağı

Oldukça albenisi olan tapınağa ne kadar çok vakit ayrılsa da doya doya gezmek mümkün değil. Tapınak öyle etkileyici ki burada geçirilen zaman asla yeterli gelmiyor.

Karnak Tapınağı

Luksor Tapınağı

Luksor Tapınağı, Yeni Krallık döneminin 9. firavunu III. Amenhotep tarafindan Antik Mısır tanrılarının en büyüğü Amon-Ra adına M.Ö 14. yüzyılda inşa edilmiş. Daha sonraları Tutankhamon, II. Ramses, Büyük İskender, Roma ve Müslüman Araplar tarafından çeşitli eklemeler yapılmış ama orijinal Mısır yapısı günümüze kadar ulaştığı için önem taşıyor.

Luksor Tapınağı

Luksor Tapınağı

Luksor Tapınağı’nın olağanüstü bir havası var. İnsan seliyle geziyorsunuz ama daha girişte gördüğünüz II. Ramesses Pilonu’ndaki kralın iki oturan ve dört ayakta duran heykeliyle etkileniyorsunuz. Heykellerin arasında bulunan 25 m uzunluğundaki dikilitaş hemen dikkatinizi çekiyor. Aslında dikkatli incelerseniz arkasında bir dikilitaşın daha zemini durduğunu görüyorsunuz ama bu dikilitaşın kendisi artık Paris’teki Place De La Concorde’da yükseliyor. Heykellerin arkasındaki batı (sağ) kulenin cephesinde kral, danışmanları ve generalleriyle birlikte tasvir edilmiş. Doğu (sol) kuledeyse Kadeş Savaşı sırasında Ramesses’in savaş arabasını ölülerin ve ölmekte olan düşmanların üzerinden sürmesi gösterilmiş.

Luksor Tapınağı

Karnak Tapınağı sürekli kullanılmış olmasına rağmen Luksor Tapınağı sadece taşkın dönemlerinde kullanılmış. İki tapınak insan başlı sfenksler ve ve koç başlı heykellerden oluşan 2.7 km uzunluğundaki Sfenks Bulvarı (Rams Yolu veya Kral Şenlikleri Yolu) ile birbirine bağlıyormuş. Bu yol Amun’un imajının Karnak’tan güneye doğru yürütüldüğü bir festivalde yılda bir kez kullanılıyormuş ve Amun, Luksor Tapınağı’nda Bereket Tanrısı Min’e dönüştürülüyormuş.

Sfenks Bulvarı – Luksor Tapınağı

Taşkınlar nedeniyle Luksor Tapınağı toprak altında kalmış. Hatta 19. yüzyılda üzerine Abu Haggag Camii yapılmış. Tapınak kazılarla açığa çıkarıldıktan sonra cami de muhafaza edilmiş.

Abu Haggag Camii – Luksor Tapınağı

Mumyalama Müzesi

Mumyalama Müzesi ziyaretçilere mumyalama sanatını anlatıyor. Bu eşsiz müzede mumyalamada kullanılan aletler hakkında fikir sahibi olabilir, kediler, balıklar ve timsahların mumyalarını görebilirsiniz.

Mumyalama Müzesi Kaynak:Wikipedia (By G. Elliott Smith (1871-1937) – Catalogue General Antiquites Egyptiennes du Musee du Caire: The Royal Mummies. Le Caire: Imprimerie de L’institut Francais D’archeologie Orientale, 1912. Catalogue General Antiquites Egyptiennes du Musee du Caire, DT57.C2 vol 59, plate LXXIX, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32573083)

Luksor Müzesi

1975 yılında açılan Luksor Müzesi, Kahire Antik Müzesi’ne nazaran oldukça küçük. Yine de ülkenin derin tarihi hakkında bilgi veren eserleri sergiliyor.

Luksor Müzesi

• Güney Luksor gezilecek yerler

Esna Tapınağı (Khnum Tapınağı)

Luksor valiliğine bağlı Esna yerleşiminde bulunan Khnum Tapınağı, Yaratılış Tanrısı Khnum’a adanmış. Yapımını Ptolemy VI Philometor (M.Ö 180-M.Ö 45) başlatmış. Romalılar tapınağın günümüzde ziyaret edilebilen tek bölümü olan Hipostil Salonu’nu inşa etmişler. Hipostil Salonu’nda görülen oldukça iyi durumdaki oyma eserler M.S 3. yüzyıla tarihleniyor.

Esna Tapınağı Kaynak:Wikipedia (By tutincommon (John Campana) – https://www.flickr.com/photos/10647023@N04/1086057654/in/set-72157601378268203/, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4792518)

Luksor gezilecek yerler açısından çok zengin bir şehir, hepsinin de tarihi değeri çok yüksek. Ancak Mısır’la ilgili yapmam gereken bir itiraf da var: Sokak satıcıları insanı canından bezdiriyor! Nereden çıktıkları belli olmayan pek çok satıcının insanın başına üşüşmesi ve sonra da gitmek bilmemesi an meselesi. Belki sadece para kazanıp evlerini geçindirmeye çalışıyorlar. Ancak sayıca o kadar çoklar ve o kadar yapışkanlar ki insan sonunda isyan bayrağını çekiyor.

Krallar Vadisi – Seti I Mezarı

Luksor’dan Hurgada’ya 4 saat yolum var. Bu akşam tüplü dalış grubunun diğer üyeleri bana katılacak. Yarın da tatilin ikinci bölümüne geçmek üzere Kızıldeniz dalış teknemize doğru yol alacağız. Binlerce yıllık tarihi gözlerimle görebildiğim, bu dalış gezimi kültür turuyla birleştirdiğim için çok keyifteyim. Yoksa gerçek Mısır’ı görmeden dönmek hakikaten büyük eksiklik olacakmış.

Luksor’a gelmemek ise Mısır turu yapmadınız demek anlamına geliyor. Antik Mısır’ın binlerce yıllık şanını günümüze başarıyla aktaran Luksor, dünyada eşi benzeri olmayan, kültür bombardımanı bir kent.

Keşfetmeniz dileğiyle…