İran – Önyargıları Yıkan Ülke

İran petrol gücünü keşfedince zenginleşen ve modernleşen bir ülke. 1 Nisan 1979 İslam Devrimi ile İran İslam Cumhuriyeti olunca şeriat kurallarıyla yönetilen bir ülke hâline geldi. Ülke hakkında önyargılarınız olduğunu tahmin edebiliyorum ama burası sandığınızdan çok başka bir dünya.

İran harita Kaynak:Wikipedia (P30Carl – Own work,Bu vektörel grafik Inkscape ile oluşturuldu. .Aquarius.geomar.deThe map has been created with the Generic Mapping Tools: http://gmt.soest.hawaii.edu/ using one or more of these public-domain datasets for the relief:ETOPO2 (topography/bathymetry): http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/global/global.htmlGLOBE (topography): http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/topo/gltiles.htmlSRTM (topography): http://www2.jpl.nasa.gov/srtm/বাংলা | English | français | italiano | 日本語 | македонски | sicilianu | +/−Bu dosyanın,GNU Özgür Belgeleme Lisansı’nın 1.2 sürümü ya da Özgür Yazılım Vakfı tarafından yayımlanmış daha yeni sürümlerindeki koşullara uygun şekilde vedeğişmeyen bölümler, ön kapak metni ve arka kapak metni olmaksızın,kopyalanması, dağıtılması ve/veya değiştirilmesine izin verilmiştir.Lisansın bir kopyası, GNU Özgür Belgeleme Lisansı başlıklı bölümde yer almaktadır., CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7690071)

Bir kaç yıl önce gezmeyi hayal ettiğim ülkeleri listelediğimde İran bunlardan birisi olmazdı. Oysa Türkiye’ye kesin dönüş yaptığımdan beri hep buranın methini duymak bende iyiden iyiye bir merak uyandırmıştı. O zaman şimdi İran zamanıydı.

Bodrum’daki komşum Mehdi ve eşi Tahire sayesinde İran kapıları bana ve anneme açıldı. Rotamızı Tahran – Qum – Kaşhan – İsfahan – Şiraz olarak belirledik. Mehdi bizi havaalanında karşıladıktan sonra tek yön 920 kilometre olan bu yolu arabayla alacaktık.

Şimdi biraz ülkeyle ilgili önemli bilgiler vereyim.

Ülkede şeriatin varlığını en çok hissettiren kahverengi – beyaz cübbeli ve sarıklı mollalardan uzak durmaya çalışın. Aman mollaların fotoğrafını çekmeye de kalkışmayın!

Para mevzusu İran’da baya bi’ kafa karıştırıcı. Aralık 2015 itibariyle 1 $ karşılığı ortalama 30.000 riyal ediyor. Halk ise kendi kendine paradan bir sıfır atmış ve bu paraya tümen demiş. Yani 1 $ karşılığı 3.000 tümen oluyor.

İran’da internete bağlanmak ciddi sıkıntı. İnternet çok yavaş. Zaten o kadar az yerde wi-fi var ki insan sanal dünyadan ister istemez uzaklaşıyor. Facebook bağlantısı yok ama instagram engellenmemiş. En azından kısıtlı bağlantı kurulduğu zamanlarda instagram üzerinden FB’a fotoğraf yüklemek mümkün. İranlı gençler zaten pek FB kullanmıyor. Şu ana kadar adını duymadığım birkaç uygulamayla sosyalleşiyorlar. (Bu arada VPN üzerinden FB bağlantısı yapabilirsiniz)

İran’a nasıl gidilir?

İran’a uçakla gitmeyi düşünüyorsanız İstanbul’dan Tahran, Tebriz, İsfahan, Şiraz ve Meşhed’e 3-4 saat süren direkt uçuşlar var. Ayrıca aktarmalı uçuşlar da bulunuyor.

Eğer karayoluyla İran’a gidecekseniz biraz maceraya hazır olmalısınız. Size bu konuda dev bir hizmet verip 2 alternatif sunacağım:

• Sınırımıza en yakın yere kadar uçakla gitmek. Sonrasında otobüsle seyahat etmek
• Tüm yolculuğu otobüsle yapmak.

Eğer sınırımıza en yakın yere uçakla gitmek istiyorsanız önce Erzurum’a uçakla gidip oradan otobüsle 310 km uzaktaki Ağrı’nın Doğubayazıt ilçesindeki Gürbulak Sınır Kapısı’na devam edebilirsiniz. Eğer bütün yolculuğunuzu otobüsle yapmak istiyorsanız Ağrı’ya otobüsle gelip terminalden Gürbulak Sınır Kapısı’na başka araçla devam edebilirsiniz. Gürbulak Sınır Kapısı ile İran Bazargan Sınır Kapısı arasında olan 1 km’lik yol için 7/24 ücretsiz servis araçları var. Bazargan’a geçtikten sonra taksi ile 5 km uzaklıktaki Maku’ya, oradan da Tebriz üzerinden giden otobüslerle Tahran’a gidebilirsiniz.

Eğer seyahat etmek için zaman kısıtlamanız yoksa tren yolculuğu yaparak İran’a gitmeyi düşünebilirsiniz. Sadece Ankara – Tahran yolculuğunun 33 saat sürdüğünü bilin yeter! Türkiye ile İran arasındaki demiryolu ile yolcu bağlantısı Ankara – Tahran – Ankara arasında haftada 1 gün çalışan ve 1. sınıf kuşetli vagonlardan oluşan Trans Asya treni ve Van – Tahran – Van arasında haftada 1 gün çalışan ve 1. sınıf kuşetli vagonlardan oluşan tren ile sağlanıyor.

İran’a vize almak gerekiyor mu?

Türkiye ile İran arasında yapılan anlaşma çerçevesinde iki ülke vatandaşları yapacakları ziyaretlerde vizeden muaflar. Dolayısıyla İran ziyaretlerinizi geçerliliği bulunan bir pasaportla vizeye ihtiyaç duymaksızın yapabilirsiniz.

Tavlanın doğduğu topraklar

Buralar tarihi değerinin yanı sıra tavla oyununun da doğduğu topraklar. Nasıl mı?

Eski zamanlarda Hint İmparatoru Pers İmparatoru’na bir mektupla birlikte satranç oyununu hediye olarak gönderir. Mektubunda oyunla ilgili hiçbir açıklama yapmaz ama şöyle bir mesaj yazar: Pers İmparatoru’na, kim daha çok düşünüyor, kim daha iyi biliyor, kim daha ileriyi görüyor ise o kazanır. İşte hayat budur.

Pers İmparatoru dönemin en alim veziri olan Büzür Merih ile bu mesajı paylaşır ve oyunu çözmesi ve kendisinin de karşılık olarak Hint İmparatoru’na hediye edilmek üzere başka bir oyun icat etmesini ister. Vezir haftalar boyunca çalıştıktan sonra gönderilen satrançta her taşın hareketini ve oyunun stratejisini çözer. 10 günde de tavlayı icat eder ve imparatora sunar. Hint İmparatoru’na tavla oyunuyla birlikte şu mesaj gönderilir: Hint imparatoru’na, evet kim daha çok düşünüyor, kim daha iyi biliyor, kim daha ileriyi görüyor ise o kazanır ama biraz da şanstır. İşte hayat budur.

İran gezilecek yerler

İran’a gelmeden önce çok heyecan duymuş olsam da Tahran’a indiğimizde uçaktan çıkmadan önce başımı örtmek zorunda kalmam hiç hoşuma gitmedi. Kısıtlanmaya ve kuralcılığa hiç gelemeyen özgür ve asi ruhum şeriatı daha yaşamadan bile sevmememe sebep oldu. (İran’da kalacağım süre boyunca kadınların başının sadece yarısını bir örtü ile kapatmasının yeterli olduğunu görecek ama bundan bile zorunlu kural olduğu için rahatsızlık duyacaktım.)

Şehirlerle ilgili bilgileri sonraki yazılarımda daha detaylı vereceğim. Burada sadece İran’da gezilecek yerlerden kısaca bahsedeceğim.

Tahran

Tahran hem İran’ın başkenti hem de en büyük şehri. Aynı zamanda İslam devrimi mücadelesinde önderlik yapmış bir şehir. Elbruz Dağı’nın eteklerine kurulan Tahran çoğu sarı tuğladan yapılan 2-3 katlı, sıvası ve boyası olmayan evlerle dolu.

Sa’dabad Kültürel Kompleksi

Burası zıtlıkların başkenti. Kuzey Tahran zenginliğin ve modernliğin simgesiyken güney Tahran fakir ve muhafazakâr yaşamı yansıtıyor. Bu zıtlıklar kadınlarda da görülüyor. Çador denilen yerlere kadar uzanan örtüyü kullanan kadınlar da var, saçının yarısı açık, bol makyajlı, erkeklere göz temasından kaçınmayan, boyalı dik kaşları yarım ay şeklini tamamlamadan yarı yolda kesilen, burunları estetikli kadınlar da var.

Sa’dabad Kültürel Kompleksi

Bana sorarsanız sadece Tahran’a gelmek size ülke hakkında net bir fikir vermeyecektir. Kalabalık ve kaos derken Tahran’ı sevmeme ihtimaliniz çok yüksek. Oysa İran’ın çok farklı güzellikleri var.

Golestan Sarayı (Gülistan Sarayı)

Qom

Qom (Kum)’un hangi devirde kurulduğu bilinmese de şehrin en eski kalıntısının Akamenid (Pers) İmparatorluğu devrinden kalma olduğu söyleniyor. Büyük İskender’in yıkımına uğramış olan şehir günümüzde İran İslam Devrimi’nin temellerinin atıldığı kent olarak ünlenmiş. Medreselerinde 30.000’e yakın mollanın eğitim gördüğü, devrimi kuran ve koruyan mollaların tamamına yakınının yetiştiği Kum, mollalar şehri ve Ayetullahlar kenti olarak biliniyor.

Fatima Masume Türbesi – Qom (Kum)

Kaşhan

Orta İran Sıradağları’nın eteğinde, Kevir Çölü’nün batısında, eskiden önemli olan bir kervan yolu üzerinde yer alan Kaşhan, orijinalini koruyan kent dokusuyla dikkat çekiyor. Eski bir kervan yolunun üzerinde olduğu için çok otantik ve tarihi mekânları var. Kaşhan seramik ve çini işleri, ipek ve yün halıları, gül bahçeleri ve gül suyu ile meşhur.

Kashan

İsfahan

İran İslam mimarisinin başkenti İsfahan 16. ve 17. yüzyıllarda altın çağını yaşamış. Bugün de aynı görkemini yansıtıyor. Mimarisi ile büyülemekle kalmıyor, sanat, edebiyat ve felsefenin de merkezi olması nedeniyle tarihten süzülerek gelen kültür birikimini size şehre adımınıza attığınız anda hissettiriyor. İranlılar’ın Dünyanın yarısı olarak tanımladığı ve tarihi açıdan İran’ın kalbi olarak bilinen İsfahan adımınızı attığınız ânda güzelliğini gözler önüne seren bir kent.

Nakş-ı Cihan Meydanı – İsfahan

Şiraz

Şiraz, Zağros Dağları’nda 1.600 metrelerde kurulmuş ve günümüze dek dokusunu korumayı başarmış bir kent. Burası unvanları olan bir yerleşim: Güller şehri ve İran edebiyatının ünlü şairleri Hafız ve Sadi Şirazi burada yaşadığı için şairler şehri olarak anılıyor. Kentin Farsça’da anlamı ise Sır Şehri. Günümüzde ise buraya İran’ın kültür başkenti deniyor.

Bir zamanlar uçsuz bucaksız üzüm bağları olan ve şarap tadımı için Avrupa’dan turlar yapılan kent, şeriattan nasibini almış. Dünyaca ünlü Shiraz şarabının ana vatanında artık şeriat yönetimi nedeniyle hiç şarap bağı yok. Yüzlerce yıl öncesine dayanan şarap yapma geleneği 1979 İslam devrimi ile son bulmuş. Şarap imalathaneleri kapatılmış, bağlar sökülmüş, bu kültür yok edilmiş.

Şiraz

Persepolis

İlk dünya imparatorluğunu kuran Persler’in kendilerine yakışan başkenti olan Persepolis, M.Ö 6 yüzyıl sonlarına doğru Pers Kralı I. Darius tarafından kurulmuş. İranlılar bu tarihi yere Taht-ı Cemşid yani Cemşid’in Tahtı adını vermişler. Burası yazlık saray ve tören alanı olarak kullanılmak üzere yapılmış. İran turu sırasında en etkileneceğiniz yer kesinlikle Persepolis olacak.

Persepolis

Tebriz

Tebriz Doğu Azerbaycan Eyaleti’nin yönetim merkezi ve ülkenin en büyük dördüncü şehri. Tebriz tarihi baharat yolu üzerinde kurulu bir şehir olmasından ötürü birçok medeniyetin ve kültürün merkezi olmuş. 350 yıl önce yaşanan büyük deprem sonrası birçok tarihi eserini kaybetse de şehir tarihin izlerini saklı ara sokaklarda ve beklenmedik yerlerde göz önüne seriyor.

Tebriz Kaynak:Wikipedia (Di Panomara_of_Tabriz.jpg: Hoseinb007derivative work: Msanta20 – Questo file deriva da:  Panomara of Tabriz.jpg:, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=33217354)

Yezd

Yezd ülkenin orta kısmında yer alan Yezd Eyaleti’nin yönetim merkezi. Uçsuz bucaksız bir çölün ortasına kurulan Yezd, Zerdüşt dininin de merkezi.

İslamiyet’ten önce Zerdüştlük ülkenin resmi diniymiş. Zerdüştlük insanlık tarihinin ilk tek tanrılı dini. Bu nedenle günümüzdeki üç semavi dini etkilediğini söyleyebiliriz. Zerdüşlüğün 3 temel ilkesi var: İyi düşün, iyi söyle, iyi davran. Zerdüştlük felsefesinde su, toprak, ateş kutsal sayılıyor. Ateşe, aydınlığa veya Güneş’e bakılarak ibadet ediliyor. Işığın ve aydınlıkların Tanrı Ahura Mazda’nın fiziksel temsili olduğuna inanılıyor. Bununla ilişkili olarak ateşin iyi ve kötüyü birbirinden ayıran Tanrısal bir güce sahip olduğu düşünülüyor.

Yezd Kaynak:Wikipedia (By Arteen Arakel Lalabekyan – Own work, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=72865553)

İran mutfağı

İran, Orta Asya ve Orta Doğu arasında kalan coğrafyasının getirdiği konumu ile sahip olduğu zengin bir kültür mutfak kültürüne sahip.

Ash reshteh

Ash reshteh noodle (kalın erişte)’li aşı çorbası. İran mutfağında 50’den fazla noodle çorba çeşidi var. Ot, fasulye, mercimek, noodle ve zerdeçal ile yapılan çorba oldukça popüler.

Ash reshteh

Kebap ve pilav

İran mutfağının olmazsa olmazlarından. Basmati pirinç, safran ve tuz ile yapılan İran pilavı muhteşem bir lezzet vadediyor ve sofralarda her yemeğe eşlik ediyor.

Kebab

Ghorme sabzi

Kısık ateşte pişirilmiş kuru fasulye, kurutulmuş limon, kişniş, maydanoz, tere, büyük parça et, soğan

Abgoosht (dizi)

Kısık ateşte ve güveçte pişirilmiş kuzu gerdan, nohut, sarımsak, soğan, salça, domates, patates

Abgoosht (dizi)

Ghimenesa

Lepe denen nohut benzeri bir bakliyat, çok ince kıyılmış et, kuru limon, safran kısık ateşte pişiriliyor. Yanında kızartılmış küp papates ve közlenmiş domatesle servis yapılıyor.

Salad shirazi

Ghorme sabzi ve ghimenesa’nın yanında gelen salata-limon, tuz, karabiber, zeytinyağı sosunda küçük kıyılmış domates, salatalık, soğan ve acı yeşil biber.

Komşumuz İran’a gitmek yanıbaşımızdaki dostumuzu yakından tanımamızı ve insanlarının sıcaklığı ile kültürünün derinliğini daha iyi anlamamızı sağlıyor. Hiç durmayın, gidip siz de keşfedin İran’ı.