İran, petrol gücünü keşfedince zenginleşmiş ve modernleşmiş bir ülke, ama 1 Nisan 1979 İslâm Devrimi ile İran İslâm Cumhuriyeti olunca şeriat kurallarıyla yönetilen bir ülke haline gelmiş. Bu ülke hakkında önyargılarınız olduğunu tahmin edebiliyorum, ama sandığınızdan çok başka bir dünya burası.
Bir kaç yıl önce gezmeyi hayal ettiğim ülkeleri listelediğimde, İran bunlardan biri olmazdı. Oysa Türkiye’ye kesin dönüş yaptığımdan beri hep İran’ın methini duymak, bende iyiden iyiye bir merak uyandırdı. O zaman şimdi İran zamanıydı.
Bodrum’daki komşum Mehdi ve eşi Tahire sayesinde İran kapıları bana ve anneme açıldı. İran gezisi için rotamızı Tahran – Qum – Kaşhan – İsfahan – Şiraz olarak belirledik. Mehdi bizi havaalanında karşıladıktan sonra tek yön 920 kilometre olan bu yolu arabayla alacaktık.
Ülkede şeriatin varlığını en çok hissettiren, kahverengi – beyaz cübbeli ve sarıklı mollalardan uzak durmaya çalışın. Aman mollaların fotoğrafını çekmeye de kalkışmayın!
Para mevzusu İran’da baya bi’ kafa karıştırıcı. Aralık 2015 itibariyle 1 $ karşılığı ortalama 30.000 riyal ediyor. Halk ise kendi kendine paradan bir sıfır atmış ve bu paraya tümen demiş. Yani 1 $ karşılığı 3.000 tümen oluyor.
İran’a gelmeden önce çok heyecan duymuş olsam da, Tahran’a indiğimizde uçaktan çıkmadan önce başımı örtmek zorunda kalmam hiç hoşuma gitmedi. Kısıtlanmaya ve kuralcılığa hiç gelemeyen özgür ve asi ruhum, şeriatı daha yaşamadan bile sevmememe sebep oldu. (İran’da kalacağım süre boyunca kadınların başının sadece yarısını bir örtü ile kapatmasının yeterli olduğunu görecek, ama bundan bile zorunlu kural olduğu için rahatsızlık duyacaktım.)
Tavlanın doğduğu topraklar
Buralar tarihi değerinin yanı sıra tavla oyununun da doğduğu topraklar. Nasıl mı?
Eski zamanlarda Hint İmparatoru, Pers İmparatoru’na bir mektupla birlikte satranç oyununu hediye olarak gönderir. Mektubunda oyunla ilgili hiçbir açıklama yapmaz, ama şöyle bir mesaj yazar: Pers İmparatoru’na, kim daha çok düşünüyor, kim daha iyi biliyor, kim daha ileriyi görüyor ise o kazanır. İşte hayat budur.
Pers İmparatoru dönemin en alim veziri olan Büzür Merih ile bu mesajı paylaşır ve oyunu çözmesi ve kendisinin de karşılık olarak Hint İmparatoru’na hediye edilmek üzere başka bir oyun icat etmesini ister. Vezir haftalar boyunca çalıştıktan sonra gönderilen satrançta her taşın hareketini ve oyunun stratejisini çözer. 10 günde de tavlayı icat eder ve imparatora sunar. Hint İmparatoru’na tavla oyunuyla birlikte şu mesaj gönderilir: Hint imparatoru’na, evet kim daha çok düşünüyor, kim daha iyi biliyor, kim daha ileriyi görüyor ise o kazanır, ama biraz da şanstır. İşte hayat budur.
Tahran’da ilk gün
Tahran bizi hiç beklemediğimiz şekilde, karlar içinde karşıladı. Aniden bastıran buz fırtınası nedeniyle Mehdi ve Tahire Tahran’ın 6 saat kuzeyindeki evinden yollar kapandığı için bizi karşılamaya gelemediler. Neyse ki havaalanından tuttuğumuz taksi (80.000 tümen, nerdeyse 25 $’a), bizi Tahran’ın zengin kuzey bölgesine getirdi. Bu arada sabahın 6.00’sında bile trafik rezalet durumdaydı. Gördüğüm en kötü trafiğin geçen hafta gittiğim Kahire’de olduğunu sanıyordum, ama Tahran şimdiden bunu bastıracak gibi görülüyordu.
Taksi şoförünün tavsiyesiyle kahvaltı için kelle paça yemeğe karar verdik. Zengin bölgede olsak da şu ana kadar gördüğümüz restoranların hepsi pek bi’ salaş, ama ve açlık ve yorgunluk bastırınca insan ne olsa yiyor. Biz de bu salaş ve pis yerlerde kelle paça yiyebileceğimize kendimizi inandırıp cesurca yemeğimizi ısmarladık.
İlk olarak önümüze içinde zerre et parçası olmayan tarçınlı et suyu geldi. Çorba bitince ayrı bir tabakta kelle ve paça eti sunuldu. Buranın adeti de böyleymiş diyerek olaya uyum sağladık ve yemekleri bu sırayla yedik.
Tahran hakkında bilgi
Yazlar çok sıcak geçtiği için sıcak yer anlamına gelen Tahran isminin konulduğu başkent, 1220 yılında Moğol istilası sonrası Rey kenti halkının buraya göçmesiyle kurulmuş.
Elbruz Dağı’nın eteklerine kurulan kent, çoğu sarı tuğladan yapılmış, 2-3 katlı, sıvası ve boyası olmayan evlerle dolu. Kuzey Tahran zenginliğin ve modernliğin simgesiyken Güney Tahran fakir ve muhafazakar yaşamı yansıttığından, burası zıtlıkların başkenti haline gelmiş. Bu zıtlıklar kadınlarda da görülüyor; çador denilen yerlere kadar uzanan örtüyü kullanan kadınlar da var; saçının yarısı açık, bol makyajlı, erkeklere göz temasından kaçınmayan, boyalı dik kaşları yarımay şeklini tamamlamadan yarıyolda kesilen, burunları estetikli kadınlar da mevcut.
Mehdi ve Tahire’yle yolların kapalı olmasından dolayı kavuşamasak da Mehdi bir arkadaşının bizimle buluşmasını sağlayıp yol sersemi halimizle yaban ellerde yalnız kalmamızı engelledi 🙂 . Biz de böylece ayağımızın tozuyla kuzey Tahran’ın keşfine başlamış olduk.
Tahran gezilecek yerler
Sa’dabad Sarayı Müzesi
(Sa’dabad Kültürel Kompleksi)
İlk olarak Elbruz Dağı manzarasında, 410 hektarlık bir orman içine kurulmuş Sa’dabad Sarayı Müzesi (Sa’dabad Kültürel Kompleksi)‘ne gittik. Kompleksin içinde 18 değişik müze var. Biz en ilginç olduğunu düşündüğümüz 2 müzeyi seçtik. Her bir müze için ayrı bilet almak gerektiğinden ve biletler sadece girişte satıldığından, komplekse girerken nerelerin gezileceğini belirleyip ona göre bilet almanız gerekiyor. Bilet fiyatları da oldukça yüksek. Sadece 2 müze için kişi başı 45.000 tümen ödedik.
Millet Sarayı (Halkın Sarayı) Müzesi
Millet Sarayı (Halkın Sarayı) Müzesi, Beyaz Saray olarak da biliniyor. Rıza Şah’ın imparatorluk sarayı olarak yaptırıp sonra evine çevirdiği saray, 1982’de müzeye dönüştürülmüş. İçinde nadide İran halıları, mobilyalar ve silahlar sergilenen müze, hayranlık uyandıran güzellikte.
Yeşil Saray Müzesi
İkinci olarak gezdiğimiz Yeşil Saray Müzesi, 1925’de son şahın babası Rıza Şah tarafından yaptırılmış. Çok değerli İran halıları, mobilyalar ve porselen takımların sergilendiği müze de görülmeye değer.
Büyük arazisi içindeki Sa’dabad Sarayı Müzesi, sadece bahçesinin içinde gezinti yapmak için bile çok güzel. Mis gibi dağ havası solunarak, dışından bile çok güzel olduğunu kanıtlayan müzeler arasında gezinmek, Tahran gezisinin olmazsa olmazından.
Niyavaran Sarayı
Sa’dabad’dan ayrılıp bölgede diğer görülmesi gereken yere, Niyavaran Sarayı‘na geldik. Burada da girişte gezilecek müzeleri belirleyip ona göre bilet almak gerekiyor.
Burada seçtiğimiz ilk yer, son Şah Muhammed Rıza Pehlevi’nin 10 yıl boyunca ailesi ile birlikte yaşadığı Niyavaran Sarayı oldu. Şah’ın ve Farah Diba’nın giysileri ve duvar halıları çok ilgimizi çekti. Ayrıca büyük salondaki, Akamenid (Pers)’lere kadar giden pek çok kralın ve imparatorun resmini taşıyan Kerman halısından o denli etkilendik ki, önünden büyülenmişcesine bir süre ayrılamadık.
Sarayda gezdiğimiz ikinci nokta son Kaçar şahı Ahmed Şah’a ait olan Ahmed Şah Sarayı oldu. Şahın hobilerini sergileyen fotoğraf makinelerini, müzik çalgılarını görerek saray gezimizi noktaladık.
İmamzade Hamza Türbesi
Kuzey Tahran’daki son noktamız İmamzade Hamza Türbesi oldu. Tahran kurulmadan önce burada bulunan Rey şehrine temsilci tayin edilmiş olan Şeyh Abdülazim’in türbesi burda. Burayı ziyaret etmenin, Hazreti Hüseyin’in Kerbela’daki türbesini ziyaret etmekle eşit önemde olduğuna inanılıyormuş. Biz de türbe başında ağlayan, türbeyi öpen koklayan pek çok kadın gördük.
Türbeye girerken saçın yarısını açıkta bırakan başörtüsü yeterli değil, mutlaka çador giyilmesi gerekiyor ve türbe girişinden ödünç çador alınabiliyor. Ben çador giymeye alışamadım, örtündüğüm kısa süre içinde neresinden tutacağımı bilemeden içinde debelenip durdum.
Tahran’da misafirperverlik
Şehirde gidilen mesafeler yakın olsa da trafik o kadar korkunç ki, aynı bölgedeki yerleri gezmek bile çok fazla zaman alıyor. Biz de annemle Mehdi’nin arkadaşından ayrıldıktan sonra bulunduğumuz yerden uzaklaşmaktan korkarak ilk bulduğumuz kahve dükkanına kendimizi atıp paramız yettiği ölçüde kahvelerimizi ısmarladık. İran’da para olayı ciddi sıkıntı, öyle adım başı döviz bürosu yok ve parasız kalmak an meselesi. Neyse ki bizim cebimizde 1 büyük, 1 küçük kahveye yetecek kadar paramız kalmıştı.
Kahvemizi yudumlarken ilk günün değerlendirmesini yaptığımızda gördük ki, birbirimizin motivasyonunu bozmamak için ses çıkarmasak da, annem de ben de Tahran’ı pek sevmemişiz. Şimdilik gördüğümüz saraylar muhteşem, ama sokaklar hiç de otantik bir Doğu şehri havası solutmadı bize. Tam “nerden düştük buraya” diyecektik ki, yan masada Türkçe konuştuğumuzu duyan 2 güzel İranlı kız bizimle sohbete başladı. Yorgunluğumuzu yüzümüzden anlamışlar ki, bizi evlerine, kahve içip biraz dinlenmeye davet ettiler. Normalde yabancı bir ülkede, 2 dakika önce tanıştığımız insanların evine asla gitmeyecekken, bu kızlara kanımız kaynadı ve tekliflerini kabul ettik.
Gittiğimiz ev, Türkiye’de neredeyse şimdiye kadar görmediğimiz estetikte bir ev çıktı. Her köşesi özenle döşenmiş evde, bizi rahat hissettirebilmek için her saniye etrafımıza pervane olan Semra’nın misafirperverliği bizi neredeyse ezdi. Mehdi ve Tahire trafik canavarını yenip geldikten sonra bile, Semra’nın ısrarıyla İran’daki ilk gecemizi, daha yeni tanışmamıza rağmen onun evinde geçirmeye karar verdik. İran’la ilgili bütün hislerimin derinden değiştiğini, insan sıcaklığının ne denli kıymetli olduğunu Semra sayesinde bir kez daha anladım. Ne de olsa herşey, her yer insanla güzel…
Lüks odamızda rahatça uyuyup sabaha gözlerimizi açar açmaz Mehdi ve Tahire’yle buluştuk. Tajrish Meydanı‘nda hallim (iyice ezilmiş ve eriyene kadar pişirilmiş buğday, tarçın, şeker, hindi eti, susam) yedikten sonra tarihi şehir merkezine yollandık.
Şehrin korkunç trafiğiyle baş edebilmek için arabayla belli bölgelere girişe sadece belli günlerde izin var. Şehir merkezine ise taksi ve resmi araç haricinde girilmesine izin yok. Bu nedenle merkeze gitmek için metro ve otobüs dışında alternatif yok.
Şehirde metrolar aşırı kalabalık. Son vagon sadece kadınlara ayrılmış, ama kadınlar isterlerse diğer vagonlarda da gidebiliyor. Biz kadınlara ayrılmış vagonda gitmedik, ama kendi vagonumuzda bizden başka kadın da göremedik.
Büyük Pazar
(Bazaar-ı Bozurg)
İlk olarak Büyük Pazar (Bazaar-ı Bozurg)‘ı gezdik. Bizim Kapalı Çarşı benzeri pazar güzel olsa da burayı beklediğimden daha az oryantal buldum. Yine de tüm İran alışverişinin 3’te 1’inin burada yapıldığı düşünülürse pazarın önemi daha çok anlaşılır. Biz çok fazla zaman geçirmeden ve alışveriş yapmadan pazardan ayrıldık.
Golestan Sarayı
(Gülistan Sarayı)
Buradan Tahran gezisinde en çok merak ettiğimiz yerlerden birine, Kaçar hanedanının Avrupa mimarisinden etkilenerek yaptırdığı Golestan Sarayı (Gülistan Sarayı)‘na gittik. Kompleks içinde sadece Saltanat Konağı’nı gezmek için bilet aldık ve turist biletine kişi başı 30.000 tümen ödedik. Gezdiğimiz her bir saraya 30.000-45.000 tümen arasında ödediğimiz düşünülürse, İran turistler için oldukça pahalı bir ülke. İranlılar ise buralara sadece 3.000 tümen ödüyorlar, ama bu fiyat turistlere çaktırmamak için Farsça yazılmış durumda.
Saray kompleksinin en göz alıcı binası, Safevi döneminde şahların ikâmet yeri olarak kullanılan Saltanat Konağı. Üst katındaki İmaret-i Brilian (Billur Salonu), kesme ve kristal aynalar, birinci sınıf avizeler ve halılarla süslü. Saltanat Konağı’nı ve sarayın bahçesini gezdikten sonra Gülistan’dan ayrıldık.
Artık para olayını çözmemiz gerektiğinden döviz bürosu aramaya başladık. İmam Humeyni Meydanı’nda nihayet bir döviz bürosu bularak muradımıza erdik. Bu arada İran’da daha önce hiçbir ülkede görmediğim bir sistem var: Banka kurları devlet tarafından belirleniyor ve bankalarla bizim bir türlü bulamadığımız döviz bürolarının kur miktarı arasında uçurum var. Havaalanında 2.995’den bozdurduğumuz USD, döviz bürolarında 3.635’den bozduruluyor. Bu da demektir ki biz havaalanında bozdurduğumuz 100 $’da 64.000 tümen (50 TRY) kazık yemişiz.
Ulusal Mücevher Müzesi
Buradan dünyanın en değerli mücevher koleksiyonunu sergileyen Ulusal Mücevher Müzesi‘ne gittik, ama kapalı olduğu için müzeyi gezmek kısmet olmadı.
İran Ulusal Müzesi ve Milad Kulesi
Gezi listemizde bulunan İran Ulusal Müzesi ve Milad Kulesi ise ziyaret edilemeden devre dışı kaldı.
İran’a ayak basalı daha 2 gün oldu, ama henüz tuvalet kağıdı bulunan bir tuvalete raslamadım. Neyse ki sabun hep mevcut ve tuvaletler de paralı olmamasına rağmen pis değiller.
Pastanelerde gördüğüm kadarıyla pek tuzlu birşey yok, genellikle tatlı çeşitleri çok. Zaten etrafta pek pastane de yok.
İran mutfağı
Ghorme sabzi
Kısık ateşte pişirilmiş kuru fasulye, kurutulmuş limon, kişniş, maydanoz, tere, büyük parça et, soğan
Abgoosht (ya da diğer ismiyle dizi)
Kısık ateşte ve güveçte pişirilmiş kuzu gerdan, nohut, sarımsak, soğan, salça, domates, patates
Ghimenesa
Lepe denen nohut benzeri bir bakliyat, çok ince kıyılmış et, kuru limon, safran kısık ateşte pişirilir. Yanında kızartılmış küp papates ve közlenmiş domatesle servis yapılır
Salad shirazi
Ghorme sabzi ve ghimenesa’nın yanında gelen salata-limon, tuz, karabiber, zeytinyağı sosunda küçük kıyılmış domates, salatalık, soğan ve acı yeşil biber
Tahran‘dan ayrılma vakti geldiğinde şehri değil, ama yardımsever insanlarını, özellikle de güzel kızlarını severek İran’ın başkentiyle vedalaştım. Kendi kendime de umarım gideceğimiz diğer İran şehirlerinde, özellikle de merakla beklediğim İsfahan ve Şiraz‘da aradığım ve beni kendine çeken Doğu otantikliğini bulabilirim dedim.
